Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Kerakli material va jixozlar: 
LKM (LKM-2), 2L-12 qurilmalar yoki ularning boshqa 
modifikatsiyalari; eng katta tortish chegarasi 1000 g bo’lgan 3 yoki 4 sinf aniqlikka ega 
laboratoriya tarozilari, analogik metrologik tavsifga ega boshqa tarozilar. 
Topshiriq: 
1.
 
Qo’lda ajratish orqali chigitli paxta iflosligini aniqlash. 2. LKM (LKM-
2) qurilmasi yordamida aniqlash. 3. 2L-12 qurilmasi yordamida aniqlash. 4. Arbitraj usuli 
yordamida aniqlash. 
 
1. Qo’lda ajratish orqali chigitli paxta iflosligini aniqlash
Na`munani sayqallangan yupqa taxta yoki karton ustiga joylashtirib, ketma ket uch 
etapda iflos aralashmalar pentsit bilan ajratiladi. 
Birinchi ajratish:
na`munadan pishmagan va maydalangan chigit, pishmalan tola 
plastigi va yirik iflosliklar ajratiladi va idishchalarga joylashtiriladi. 
Ajratishda ajralgan mayda iflosliklar, yirik iflosliklar yig`ilgan idishchaga qo’shiladi. 
Har turdagi iflosliklarni massasini alohida 

1 mg aniqlikda o’lchanadi va keyin 
massalar yig`indisi (m
c
) hisoblanadi. SHu bilan birga iflos aralashmalardan tozalangan 
paxta ham 

1 mg aniqlikda tortiladi va massasi (m
b
) aniqlanadi. 
Ikkinchi ajratish:
birinchi ajratish natijasida olingan toza paxtaning 10 joyidan iflos 
aralashmalarning massaviy ulushi 5% gacha bo’lganda 0,05*m
b 
ga teng qilib ikkinchi 
ajratish uchun (m
d
) tanlanadi. 
m
d 
massadan tola, qobiq va mayda iflosliklar ajratiladi va alohida 

0.1 mg aniqlikda 
massasi o’lchanadi. SHu aniqlikda ikkinchi ajratish natijasida olingan toza tolaning massasi 
(m
b
) xam ulchanadi. 
Uch
inchi ajratish: 
(m
b
) massadagi paxtaning bir necha joyidan iflos aralashmalar 
massaviy ulushi 5% gacha bo’lganda 0.2*(m
b
) ga, iflos aralashmalar massaviy ulushi 5% va 
undan yuqori bo’lganda 0.5*(m
b
) ga teng qilib m
u
massadagi miqdor ajratiladi.
 
m
u 
massadan mayda iflosliklar ajratiladi keyin 0,05 mg aniqlikda massasi o’lchanadi. 
Iflos aralashmalarning har bir turini (X
i
) foizlarda quyidagi formula bilan hisoblanadi. 
100
*
*

m
k
m
Х
i
i
i
=
bu erda: m
i
– namunani ajratish natijasida yig`ilgan iflos aralashmalar turining 
massasi, g; 
m

- sinash uchun olingan namunaning 50g yoki 10g ga teng bo’lgan massasi; 
K
i
– ikkinchi va uchinchi ajratishdanamunaning massasini kamayishini hisobga 
oluvchi koeffitsient. 
K
i
koeffitsientining sinash uchun olingan namunaning massasi va ajratish etapiga 
bog`liq kattaliklari 1-jadvalda keltiriladi 
1-jadval 
Namunani 
ajratish 
Sinash uchun olingan namunaning g lardagi massasida 
namunaning massasining kamayish koeffitsienti K
i
50 
10 
Birinchi 
1 
1 
Ikkinchi 
20 
10 

---

Uchinchi 
100 
20 
CHigitli paxta iflos aralashmalarning yakuniy massaviy ulushi (P) hamma X
i 
qiymatlarni jamlab foizlarda quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi. 

=
=
n
i
i
X
П
1