Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

7.2. Tanlangan joylarga qo‘yiladigan talablar. 
Yer maydonini tanlaщda va uni 
Himoyalangan joylarni qurish bo‘yicha joyga qo‘yiladigan talablar e’tiborga olinadi. 
Ya’ni 1) Korxona kurilayotgan joylar yonida birinchi navbatda arzon issiqlik berish 
manbalari bo‘lishi yoki tashlandik issiqlik manbalari (atom elektrstansiya, 
gazkompressor stansiyasi) ishlab chiqarish korxonalarining issiq chikindilari yakin 
joylashgan bo‘lishi kerak. Masalan, 15 km naridagi gaz magistrali bulsa iqtisodiy 
jixatdan foydali. 2) Katta Himoyalangan joy korxonasi qurilgan bulsa, Yakin urtada 
ishchi kuchi manbai bo‘lgani ma’qul. 

Korxona 
joylashgan joyda transport vositalari yil davomida katnaydigan 
magistrallar bo‘lishi kerak. Negaki ayrim sabzavotlar tez bo‘ladigan terilgandan 
so‘ng 4-6 soat utgach axoliga jo‘natilishi lozim;

Himoya qilingan joylarda suvga talab juda katta, shuning uchun suv bilan 
uning sifatiga e’tibor bergan xolda joyni tanlash kerak;

Tanlangan joy juda yaxshi tekislangan (qiyalik 5-8 
0
) tabiiy kiyaligi janub 
tomonga, janub-shark yoki janub-garb tomonga bo‘lgan, shimolda tusilgan bo‘lishi 
kerak;

Sizot suvlari 1 m dan yuqori bulmasligi (chuqurlab kovlangan parnik yoki 
qurilish fundamentlari chuqurligi tubidan) va issiqxona yuzidan 2 m masofada 
bo‘lishi kerak;

Parnik va blokli issiqxonalar joylashtirish uchun tanlangan maydon inventar 
maydonning yig‘indisidan 2-2,5 barobar, angar issiqxonalar uchun esa 3,0-3,5 
barobar katta bo‘lishi kerak.
7.3. Himoya qilingan joy korxonalarini bosh rejasi tanlangan joyga to‘g‘ri
joylashtirish
. Himoya qilingan joy bosh rejasi-deganda Himoya qilingan inshoatlarni 
va boshqa binolarni: yordamchi binolar, injener va komunikatsiyalar issiqlik, suv, 
drenaj, kanalizatsiyalar yullari elektr bilan ta’minlash yullari, telefon yullari va 

---

44 
Himoya qilish daraxtlari va boshqalarni tanlangan maydonga joylashtirish umumiy 
rejasi ttushuniladi. 
Issiqxona kombinatini qurishda bosh rejani namunaviy loyixasini tayyorlaydigan 
korxonalar tomonidan ishlab chiqiladi. 
Bunda albatta xujalik tomonidan tegishli xodimlar va Himoya qilingan joy 
bo‘yicha agronom ishtirokida bo‘ladi. 
Bosh rejani ishlab chiqishga kirishdan avval xamma tomonlama xujalik 
tomonidan qurish uchun berilgan vazifani urganib chiqish lozim. Ayniksa iklim 
sharoiti va tanlangan maydon bo‘yicha to‘plangan ma’lumotlar yana bir bor kurib 
chiqish kerak. 
Bosh rejani loyilashda-boshlangich prinsip kelgusi issiqxona xo‘jaligini 
maydonini asosiy va yordamchi ishlab chiqarish bulimlariga bo‘lib olishdan iborat. 
Masalan: bosh rejada xujalikka kiriladigan joyda ma’muriy binolarini joylashtirish 
transport va xujalikdagi ikkinchi tomondan kiriladigan joyda, energiya beradigan 
inshoatlarni elektr yuklamasi markazda, agronomik binolarni (omborlar, o‘g‘itlar va 
pestitsidlar saklanadigan va boshqalar) sanitar koidalarga ko‘ra joylashtirish tavsiya 
qilinadi . 
Xamma issiqxona va parniklar bo‘yicha inshoatlarni bir maydonda joylashtirgan 
ma’qul. Fakat isitilmaydigan plyonkali issiqxonalar, quyosh bilan isitiladigan 
parniklar va ochiq ko‘chatxonalar, baxorgi va kechki ko‘chatlarni tayyorlashga 
muljallangan bulsa bundan mustasno. 
Himoya qilingan joy xo‘jaligini reja bilan joylashtirish quyidagi usulda olib 
borilishi lozim. Shimol tomonda adminstrativ va yordamchi qurilishlar joylashtiriladi. 
Chunki ular urmon daraxtlar bilan birga shamolning sovuk okimini tusadi. 
Issiqxonalar uchun eng yorug‘ va issiq maydonning shimoliy yoki shimol-sharkiy 
balandrok joylar ajratiladi. Janubrokga oldin plyonkali katta gabaritli issiqxonalar, 
keyin urta va kechki parniklar joylashtiriladi. Isitilgan yerlar parniklardan janubrokga 
joylashtiriladi, fakat salqin bo‘lmagan zonaga. Undan so‘ng kup yillik utlar va boshqa 
ochiq yerga eqiladigan ekinlar joylashtiriladi. 
Inshoatlarni joylashtirish asosida ularning balandligi va quyosh tushish 
burchagiga bog‘liq. Urta Osiyoda 10
0
pastrok, qishqi issiqxona inshoatlar uchun 15
0
pastrokda baxorgi inshoatlar uchun. 
Issiqxonalar bir-biriga salqin bermasligi, yaxshi shamollashi uchun tegishli 
masofada bo‘lishi kerak. Masalan: angar issiqxonalar orasi 6 m, blokli issiqxonalar 
uchun kamida 12 m masofa ajratiladi. Angar teplitsalar oraligi kishda issiqxona
ustidagi korni ko‘ra shva baxorda plyonkali isitilgan yer qilish maqsadida keng 
koldiriladi. Blokli issiqxonalar orasidagi masofa asosan transport vositalari va odamlar 
yurishi uchun muljallanadi.
Janubiy va markaziy zonalarda qishqi issiqxonalarning kiyaligi sarovni 
yo‘nalishiga ko‘ra sharkdan garbga (30
0
gacha) qarab joylashtiriladi. Ayrim vaqtlarda 
shimoldan janubga (agar relef yemon bulsa) xam joylashtiriladi. 
Sabzavotchilik yo‘nalishidagi xozirgi issiqxona xujaligi zavodda tayyorlangan 
yig‘ma konstruksiyalarga, qurilish detallariga va uskunalariga muljallab 

---

45 
loyixalashtirilmokda va kurilmokda. Masalan: angar oynavand issiqxonalar bloklari 3 
ga, blokli issiqxonalar 6 ga va plyonkali issiqxonalarning esa 1 ga muljallab ishlab 
chikarilayapti. 
Blokdagi xar bir ayri issiqxona maydoni angar issiqxona bo‘yicha 0,3 ga ni, 
blokli issiqxona bo‘yicha 1 ga ni, plyonkali ko‘chatxona uchun 0,13-0,20 ga, 
plyonkali sabzavot yetishtiradigan issiqxona 1 ga gacha bo‘lishi mumkin. Bu 
issiqxonalarda xizmatchi va yordamchi xonalar issiqxona bilan birlashtirilib, umumiy 
yulak orqali issiqxona kombinatiga birlashtiriladi.