Toshkent davlat agrar universiteti sayyora xolmirzayeva

Davlatning moliyaviy mablag‘lari shakllanishida
soliqlarning o‘rni
Soliqlar – fuqarolar va xo‘jalik yurituvchi subyektlardan daromadlarining bir qismini belgilangan me’yorlarda undiriladigan majburiy to‘lov turlaridir.
Soliqlar tenglik, aniqlik, qulaylik, o‘zgaruvchanlik, adolatlilik va bir martalililik kabi soliqqa tortishning ustuvor tamoyillariga ega. Soliq to‘lovchilar olgan daromadlaridan soliq to‘laydilar, ya’ni milliy daromad sifatida shakllangan qo‘shimcha yalpi mahsulotning bir qismi majburiy to‘lov ko‘rinishida davlat tasarrufiga o‘tadi. Ma’lum hisobot davrida ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish hajmi va ko‘rsatilgan xizmat ko‘lami umumdavlat va mahalliy toifalarga bo‘lingan soliqlarni davlat byudjetiga to‘lash uchun manba hisoblanadi. Ya’ni xo‘jalik subyektlarining faoliyati natijasida hosil bo‘lgan davromad qayta taqsimlanib, yalpi ichki mahsulot (YIM) shakllanadi.
Soliqlar va soliqqa tortish munosabatlari nuqtayi nazaridan xo‘jalik yurituvchi subyektlar daromadi quyidagicha ta’riflanadi.
Daromad – xo‘jalik subyektlari tomonidan soliq to‘lov majburiyatlari bajarilgunga qadar jamg‘arilgan jami mablag‘lar yig‘indisidir. Bu daromadlarning mamlkat miqyosidagi yalpi tushumi hamma xo‘jalik subyetklarining birlamchi jami daromadi bo‘lib, u ishchi va xizmatchilarning ish haqidan, davlat budjetiga to‘langan soliqlardan va ularning ixtiyorida qolgan sof foydadan tashkil topadi.
Soliq va yig‘imlar majburiy to‘lov sifatida davlat budjetiga mustaqil ravishda o‘tkazilishi bilan YIMga qayta taqsimlanib, uning bir qismi davlat xazinasining daromadiga aylanadi. Endi bu mablag‘ davlat mulki bo‘lib, jamiyat ehtiyojlari uchun ishlatiladi. YIM davlat budjetiga ishchi va xizmatchilarning ish haqidan olingan daromad solig‘i, pensiya jamg‘armasiga ajratma, yuridik va jismoniy shaxslar daromad solig‘i va boshqa turdagi soliqlar sifatida qayta taqsimlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi soliq qonunchiligida quyidagi bir necha turdagi soliqqa tortish obyektlari belgilangan:

• 
  daromad (foyda);
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmatlarning qo‘shilgan qiymati;
  
• 
  muayyan tovarlarning qiymati;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarning mulki;
  
• 
  faoliyatning ayrim turlari;
  
• 
  foydalanilgan resurslar;
  
• 
  qonun bilan belgilangan boshqa obektlar.
  

“Buxgalteriya hisobi”