Toshkent davlat agrar universiteti s. M. Aminov, S. I. Muxamadiyev, S. Sh. Rasulov axborot kommunikatsion

Ko‘paytirish va bo’lish amallari. 
Ikkilik sanoq tizimida ko’paytirish amali 
quyidagi qoidalar asosida bajariladi: 
0 * 0 = 0; 0 * 1 = 0; 1 * 0 = 0; 1 * 1 = 1 
Masalan: 7
(10)
111
(2)
* 5
(10) 
* 101
(2)
35
(10)
111 
+ 000 
111 

---

10 
100011
(2)
Natijani tekshirib ko’ramiz: 
100011
(2)
= 1*2
5
+0*2
4
+0*2
3
+0*2
2
+1*2
1
+1*2
0
= 32+2+1 = 35 
Ikkilik sanoq tizimida bo‘lish amali, an’anaviy bo‘lish, va qoldiqlarni ayirish 
orqali bajariladi. 
Masalan:
55
(10)
:5
(10)
=11
(10)
_ 110111
(2) 
¦ 101 
101
¦1011
(2)
_ 111
101 
_ 101 
101 
0 
Natijani tekshirib ko‘ramiz: 
1011
(2)
= 1*2
3
+0*2
2
+1*2
1
+1*2
0
= 8+0+2+1=11 
O‘n oltilik sanoq tizimda arifmetik amallarni bajarish. 
O‘n oltilik sanoq tizimida qo‘shish amalini bajarish. Sonlarni O‘n oltilik 
sanoq tizimida qo‘shish o‘nlik sanoq tizimi kabi bajariladi. 
Masalan: 
1) 32D
(16)
2) 32D
(16) 
+ 191
(16)
+ 804
(16) 
--------- -------- 
4BE
(16)
B31
(16) 
Ikkinchi misoldan ko‘rinib turibdiki, D va 4 simvollar qo‘shilganda 17 soni hosil 
bo’ladi. Chiqqan natijadan O‘n oltilik sanoq tizimning asosi, ya’ni 16 soni ayiriladi 
va kamayuvchiga 1 raqami yoziladi. Bir butun razryad esa unga, ya’ni keyingi katta 
razryadga o’tadi. 
O‘n oltilik sanoq tizimida qo‘shish amalining tartib va qoidalarini keltirilgan jadval 
orqali ham bajarish mumkin: 
Birinchi misolni yechish tartibini jadval orqali ko‘rib chiqamiz: D - qator va 1- 
ustunning kesishgan nuqtasida joylashgan E va 2- qator, hamda 9- ustunning 
kesishgan nuqtasida V natijalarga ega bo‘ladi, 3- qator va 1- ustunning kesishgan 
nuqtasida esa 4 natijaga ega bo‘lamiz. 
Ikkinchi misolda esa, D - qator va 4 - ustunning kesishishida joylashgan 11,1 
raqami kichik razryadga yoziladi va 1 soni keyingi katta razryadga siljiydi, 2 va 1 
raqamlarning yig‘indisi 3 ga tengdir, shuning uchun 3 - qator va 8 - ustunlarning 
kesishgan nuqtasida joylashgan B natijaga ega bo‘lamiz. 

---