Toshkent axborot texnologiyalari universiteti “Axborot texnologiyalari” kafedrasi “Elektron hukumat” fanidan Mavzusidagi

PGSql da ma’lumotlar bazassini ishlab chiqish
SQL(Structured Query Language) – Bu so‘rov tili ko‘p operatorlardan tashkil topgan bo‘lib, bu operatorlar orqali foydalanuvchilar va dasturlar Oracle(MBBT) dagi ma'lumotlar bazasiga murojaatni amalga oshirishi mumkin. Oracle utililari yoki har xil dasturlar SQL operatorlarisiz bazaga murojaatni amalga oshirishi mumkin, lekin so‘rovlarni amalga oshirishda bu so‘rov tilidan foydalanmaslikning iloji yo‘q.
1970 yil iyun oyida E. F. KODD o‘zining E.F. Codd, "A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks" maqolasini ommaga taqdim etdi. Bu maqola "Communications of the ACM" jurnalida chop etildi. Hozirgi kunda Koddning bu modeli "relyastion ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi(RMBBT)" ning yakuniy modeli deb qabul qilindi. Kodd ning modelni yo‘lga qo‘yish maqsadida IBM firmasi SEQUEL(Structured English Query Language) tilini ishlab chiqdi. Keyinchalik bu til SQL tiliga o‘zgartirildi, lekin haligacha "sikvel" deb ham yuritilmoqda. 1979 yil Relational Software(hozirgi vaqtdagi Oracle) korporatsiyasi SQL ning birinchi tijoriy ishlanmasini ommaga taqdim etdi. Hozirgi kunda SQL tili RMBBTning standart tili hisoblanadi.
SQL tili s o‘rov-natija ko‘rinishida ishlaydi. S o‘rovlar har bir element uchun emas, butun bir guruh uchun beriladi va natija olinadi. SQL uchun ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar qay shaklda, qay tartibda joylashganini umuman ahamiyati yo‘q, foydalanuvchilar ham bu ma'lumotlarni bilishi shart emas. Faqatgina operatorlarni to‘g‘ri yozish orqali istalgan ma'lumotlarni chiqarish mumkin bo‘ladi.
SQL tili barcha ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari uchun umumiy standart til hisoblanadi. Bundan kelib chiqadiki, agar siz bu tilni bir marotaba o‘rganib olsangiz, istalgan MBBT lari bilan ishlay olasiz. Bitta MBBT da yaratilgan biror sql operatorlar yig‘indisi(kichik so‘rov dasturi)ni, istalgan MBBT ga ko‘chirish mumkin bo‘ladi.
SQL operatorlari orqali quyidagi vazifalarni bajarish mumkin:
Ma'lumotlarni s o‘rov orqali olish.
Jadvalning qatorlariga ma'lumot q o‘shish, qatorlarini o‘chirish va yangilash.
Ob'ektlarni yaratish, o‘zgartirish va o‘chirish.
Ma'lumotlar bazasi va ob'ektlarga ruxsatlarni o‘rnatish.
Ma'lumotlar bazasi foydalanuvchilarini hosil qilish va baza xafsizligini ta'minlash.
2 hil turdagi SQL mavjud: interaktiv va o‘'rnatilgan(встроенный). SQL ning bu 2 turi ishlashi bir hil, lekin har xil joyda ishlatiladi.
Interaktiv SQL deganda — ma'lumotlar bazasiga so‘rov orqali murojaat qilib, shu zahoti natijani olish tushuniladi. Ya'ni bunda ketma-ketlik asosida jarayon sodir bo‘ladi. So‘rov-natija rejimda ishlaydi.
O‘rnatilgan SQL deganda – so‘rovlar yig‘indisi biror dasturlash tilida ishlatilishi tushuniladi. Pascal, Delphi, Java tillarida bazaga murojaat qilib, natijani biror o‘zgaruvchiga yuklab qo‘yamiz va kerakli joyda bu natijani ishlatamiz. Ya'ni bunda so‘rov berib, darhol natijani ololmaymiz. Natija faqat dasturning davom etishi uchun olinadi va talab etilgan joyda ishlatiladi.
SQl operatorlari bir necha guruhlarga bo‘lingan. Bu bo‘linish operatorlarning bajarilish vazifasi asosida bo‘lingan. Ular quyidagilar:
DDL(Data Definition Language) , ANSI bu guruh SDL(Schema Definition Language) deb ataladi. Bu guruhga ma'lumotlar bazasida ob'ektlar(jadvallar, indekslar)ni hosil qiluvchi operatorlar kiradi.
DML(Data Manipulation Language) – ma'lumotlarni manipulyatsiya qiluvchi operatorlar yig‘indisi guruhi. Istalgan vaqtda jadval ichida qanday ma'lumotlar saqlanayotganini aniqlovchi operatorlar.
DCL(Data Control Language) – ma'lumotlarni boshqaruvchi operatorlar.
ANSI ning ruxsati bilan, DCL DDL ning bir qismi sifatida qaraladi. Bu guruhlarni aralashtirmaslik zarur. Bular alohida tillar emas, balki SQL operatorlarining guruhlaridir.
Oddiy savoldan boshlaylik: PostgreSQL nima?
PostgreSQL ilg‘or, korporativ toifadagi va ochiq manbali relyatsion ma'lumotlar bazasi tizimidir. PostgreSQL ham SQL (relational) va JSON (norelational) so‘rovlarini q o‘llab-quvvatlaydi.
PostgreSQL - bu ochiq manbalar hamjamiyatining 20 yildan ortiq ishlab chiqishlari bilan qo‘llab-quvvatlangan juda barqaror ma'lumotlar bazasi.
PostgreSQL ko‘plab veb-ilovalar, shuningdek, mobil va tahliliy ilovalar uchun asosiy ma'lumotlar bazasi sifatida ishlatiladi.
PostgreSQL hamjamiyati PostgreSQLni /ˈpoʊstɡrɛs ˌkjuː ˈɛl/ deb talaffuz qiladi.
PostgreSQL tarixi
PostgreSQL loyihasi 1986 yilda Kaliforniya universitetining Berkli kompyuter fanlari bo‘limida boshlangan.
Loyiha dastlab Berklida ishlab chiqilgan eski Ingres ma'lumotlar bazasiga asoslanib, POSTGRES deb nomlangan. POSTGRES loyihasining maqsadi bir nechta ma'lumotlar turlarini q o‘llab-quvvatlash uchun zarur bo‘lgan minimal xususiyatlarni qo‘shish edi.
1996 yilda POSTGRES loyihasi SQL-ni qo‘llab-quvvatlashini aniq ko‘rsatish uchun PostgreSQL deb o‘zgartirildi. Bugungi kunda PostgreSQL odatda Postgres deb qisqartiriladi.
O‘shandan beri PostgreSQL Global Development Group, bag‘ishlangan hissa qo‘shuvchilar hamjamiyati ochiq manbali va bepul ma'lumotlar bazasi loyihasini chiqarishda davom etmoqda.
Dastlab PostgreSQL UNIX-ga o‘xshash platformalarda ishlash uchun mo‘ljallangan edi. Va keyin PostgreSQL Windows, macOS va Solaris kabi turli platformalarda ishlab chiqildi.
PostgreSQL ning umumiy foydalanish holatlari
Quyida PostgreSQL-ning umumiy foydalanish holatlari keltirilgan.
1) LAPP stekidagi mustahkam m o‘lumotlar bazasi
LAPP Linux, Apache, PostgreSQL va PHP (yoki Python va Perl) degan ma'noni anglatadi. PostgreSQL birinchi navbatda ko‘plab dinamik veb-saytlar va veb-ilovalarni quvvatlaydigan mustahkam ma'lumotlar bazasi sifatida ishlatiladi.
2) Umumiy maqsadli tranzaktsiyalar bazasi
Yirik korporatsiyalar va startaplar oʻz ilovalari va mahsulotlarini qoʻllab-quvvatlash uchun PostgreSQL-dan asosiy maʼlumotlar bazasi sifatida foydalanadilar.
3) Geomekanik ma'lumotlar bazasi
PostGIS kengaytmali PostgreSQL geografik axborot tizimlari (GIS) uchun geofazoviy ma'lumotlar bazalarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Tilni qo‘llab-quvvatlash
PostgreSQL eng mashhur dasturlash tillarini q o‘llab-quvvatlaydi:
Python
Java
C#
C/C+
Ruby
JavaScript (Node.js)
Perl
Bor
Tcl
PostgreSQL xususiyatining diqqatga sazovor joylari
PostgreSQL boshqa korporativ toifadagi ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari taklif qiladigan ko‘plab ilg‘or xususiyatlarga ega, masalan:
Foydalanuvchi tomonidan belgilangan turlar
Jadvalni meros qilib olish
Murakkab qulflash mexanizmi
Xorijiy kalit havolasining yaxlitligi
Ko‘rinishlar, qoidalar, quyi so‘rovlar
Ichki tranzaktsiyalar (saqlash nuqtalari)
Ko‘p versiyali parallel boshqaruv (MVCC)
Asinxron replikatsiya
PostgreSQL-ning s o‘nggi versiyalari quyidagi xususiyatlarni q o‘llab-quvvatlaydi:
Microsoft Windows Serverning mahalliy versiyasi
Jadval maydonlari
Vaqtinchalik tiklanish
Va har bir yangi versiyada ko‘proq yangi xususiyatlar qo‘shiladi.
PostgreSQL kengaytirilishi uchun mo‘ljallangan. PostgreSQL sizga o‘z ma'lumotlar turlarini, indeks turlarini, funktsional tillarni va boshqalarni aniqlash imkonini beradi.
Agar sizga tizimning biron bir qismi yoqmasa, siz har doim sizning talablaringizni qondirish uchun uni yaxshilash uchun maxsus plaginni ishlab chiqishingiz mumkin, masalan, yangi optimallashtiruvchi qo‘shish.
PostgreSQL-dan kim foydalanadi
Ko‘pgina kompaniyalar PostgreSQL asosida mahsulot va echimlarni yaratdilar. Ba'zi taniqli kompaniyalar: Apple, Fujitsu, Red Hat, Cisco, Juniper Network, Instagram va boshqalar.