|
4.2. Simmetrik shifrlash tizimi
Shifrlash usullari turli alomatlari bo‘yicha turkumlanishi mumkin.
Turkumlanish variantlaridan biri 4.5- rasmda keltirilgan.
S hifrlash usullari
Kalit turi bo'yicha
0 ‘zgartirish usuli bo'yicha
Almashtirish usullari
0 ‘rin almashtirish
usullari
Analitik usullar
Additiv usullar
Kombinatsiyalangan usullar
4.5-rasm. Shifrlash usullarining turkumlaiushi.
Almashtirish usullari. Almashtirish (podstanovka) usullarining mohiyati bir alfavitda yozilgan axborot simvollarini boshqa alfavit sim-vollari bilan ma’lum qoida bo‘yicha almashtirishdan iboratdir. Eng sodda usul sifatida to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri almashtirishni ko‘rsatish mumkin. Dastlabki axborot yoziluvchi A0 alfavitning sot simvollariga shifrlovchi А/ alfavitning s/, simvollari mos quyiladi. Oddiy holda ikkala alfavit ham bir xil simvollar to‘plamiga ega boMishi mumkin.
Ikkala alfavitdagi simvollar o'rtasidagi moslik ma’lum algoritm bo‘yicha K simvollar uzunligiga ega boMgan dastlabki matn To simvol-lari-ning raqamli ekvivalentlarini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
Monoalfavitli almashtirish algoritmi quyidagi qadamlar ketma-ketligi ko'rinishda ifodalanishi mumkin
1-qadam. [lxR] oMchamli dastlabki A0 alfavitdagi har bir simvol s0
T (i=l,A r) ni Ao alfavitdagi so, simvol tartib raqamiga mos keluvchi
hofioi) conga almashtirish yoMi bilan raqamlar ketma-ketligi Lot, ni shakllantirish.
2 -qadam . L0h ketma-ketligining har bir sonini Л/,=(Л7ХЙ0((%)+ A^Xmod#) formula orqali hisoblanuvchi Z,//, ketma-ketlikning mos soni hi, ga almashtirish yoMi bilan Lih son ketma-ketligini shakllantirish, bu yerda ki —o‘nlik koeffitsiyent; At2—siljitish koeffitsiyenti. Tanlangan k/, k? koeffitsiyentlar h0„ h t, sonlaming bir ma’noli mosligini ta’minlashi lozim, hn=0 olinganida esa hn=R almashinuvi bajarilishi kerak.
3-qadam. L lh ketma-ketlikning har bir soni hhfsijrii [lx/?] oMchamli shifrlash alfavitning mos s/, G T /{ i= \,K ) simvoli bilan al mashtirish yoMi bilan Г/ shifrmatnni hosil qilish.
4-qadam. Olingan shifrmatn o'zgarmas b uzunlikdagi bloklarga ajratiladi. Agar oxirgi blok toMiq boMmasa, blok orqasiga maxsus sim-vol-toMdiruvchiIarjoylashtiriladi(masalan, *).
Misol. Shifrlash uchun dastlabki ma’lumotlar quyidagilar:
7’0=
yio=
v4/=
Л=30;А:/=3; *2=15; 6=4
Algoritmning qadamba-qadam bajarilishi quyidagi natijalarni olini-shiga olib keladi.
1-qadam. 1оЛ=<7,8,12,14,23,1,30,22,8,24,12,1,19,8>
2-qadam . L lh=<6,9,21 ,27,24,18,15,21,9,27,21,18,12,9>
3-qadam . 7,=
4-qadam. T,=< EMIB HSFI MBIS AM**>
Rasshifrovka qilishda bloklar birlashtirilib K simvolli shifrmatn Tt hosil qilinadi. Rasshifrovka qilish uchun quyidagi butun sonli tengla-mani yechish lozim:
kihoi+k2=nR+hn
ki, k2, h/i va R butun sonlar ma’lum boMganda h0, kattaligi n ni saralash orqali hisoblanadi. Bu muolajani shifrmatnning barcha simvol-lariga tatbiq qilish uning rasshifrovka qilinishiga olib keladi.
Almashtirish usulining kamchiligi sifatida dastlabki va berilgan matnlar statistik xarakteristkalarining bir xilligidir. Dastlabki matn qaysi tilda yozilganligini bilgan kriptoanalitik ushlab qolingan axborotlarni statistik ishlab, ikkala alfavitdagi simvollar o‘rtasidagi muvofiqlikni aniqlashi mumkin.
Polialfavitli almashtirish usullari aytarlicha yuqori kriptobardosh-likka ega. Bu usullar dastlabki matn simvollarini almashtirish uchun bir necha alfavitdan foydalanishga asoslangan. Rasman polialfavitli al-mashtirishni quyidagicha tasawur etish mumkin. N-alfavitli almashti-rishda dastlabki Ao alfavitdagi soi simvoli Ai alfavitdagi su simvoli bilan almashtiriladi va h. SON ni j.vw simvol bilan almashtirilganidan so‘ng
SO(N ■i) simvolning o'mini Ai alfavitdagi simvol oladi va h. Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichida Vijiner jadvali (matrit-
sasi) Тц ni ishlatuvchi algoritm eng keng tarqalgan. Vijiner jadvali [ЛхЛ] oMchamli kvadrat matritsadan iborat bo'lib, (Л-ishlatilayotgan alfavitdagi simvollar soni) birinchi qatorida simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi qatordan boshlab simvollar chapga bitta o‘ringa siljitilgan holda yoziladi. Siqib chiqarilgan simvollar o‘ng tarafdagi bo'shagan o‘rinni toMdiradi (siklik siljitish). Agar o‘zbek alfaviti ishla-tilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o‘lchamga ega boMadi (4.6-rasm).
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg
BDEF..................................................... ShChNg_A
DEFG....... :............................................ ChNgAB
_ABD...................................................G‘ShChNg
4.6-rasm. Vijiner matritsasi.
Shifrlash takrorlanmaydigan M simvoldan iborat kalit yordamida amalga oshiriladi. Vijineming toMiq matritsasidan [(M+1),R] oMchamli shifrlash matritsasi T(SH> ajratiladi. Bu matritsa birinchi qatordan va bi-rinchi elementlari kalit simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat boMadi.
Agar kalit sifatida so‘zi tanlangan boMsa, shifrlash ma tritsasi beshta qatordan iborat boMadi (4.7-rasm).
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_
1ShChNg_ABDEFGHI JKLMNOPRQSTUVX YZO‘ TSh= 0 ‘G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMN0PRQSTUVXYZ ZO’G ’ShChNg_ ABDEFGHIJKLMNOPRQSTU VXY ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_
4.7-rasm. «G 'o ‘za» kaliti uchun shifrlash matritsasi.
Vijiner jadvali yordamida shifrlash algoritmi quyidagi qadamlar ketma-ketligidan iborat:
Do'stlaringiz bilan baham: |
