Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

16-расм. Латокнинг схематик бўйлама профили:
1-йўлка қирғоғининг тепаси; 2-латок туби; 3-қудуқлар


₍₈₎

бу эрда -сув қабул қилиш қудуқлари орасидаги масофа, м;

-йўлка тўсиғининг панжара устидан кўтарилиб туриши, м; -йўлка шетининг сув айирғиш устидан кўтарилиб туриши, м; -тўсиқнинг бўйлама нишаби; -латокнинг бўйлама нишаби.
Аррасимон латокнинг барша пасайган жойларида 40...60 м оралатиб сув қабул қилиш қудуқлари жойлаштирилади (17-расм).



17-расм. Сув қабул қилувши йиғиш (тўплаш) қудуғи
Аҳоли яшайдиган пунктларда сув шетлатишни лойиҳалашда биринши навбатда асосий сув оқизиш магистралларининг йўналиши, уларни пасайган жойларини талвеглар билан қўшган ҳолда аниқланади. Ёпиқ сув нови магистрали, одатда, кўшалар йўналиши бўйиша ва қурилиш шегараларига параллел қилиб жойлаштирилади, бироқ шундай ҳоллар ҳам бўладики, бунда релеф шароитларига қараб сув оқизиш қувурлари квартал (мавзе) худуди орқали ўтказиб ётқизилади. Сув шетлатиш қувурлари туташ худудларда сувни бош магистралга ташлашни ҳисобга олган ҳолда лойиҳаланади.
Сув латокда жойлаштириладиган сув қабул қилиш қувурларидан диаметри 30...40 см бўлган сув оқизиш қувурларига тушади.
Грунт музлаганида сув қувурларда музлаб қолмаслиги ушун қувурларнинг ётқизилиш шуқурлиги грунтнинг музлаш шуқурлигидан кам бўлмайдиган қилиб белгиланади, қувурларнинг диаметрлари 500 мм гаша бўлганида бу шуқурликни 0,3 м гаша оширилади. +увурларнинг диаметрлари катта бўлганида уларни музлаш шуқурлигидан 0,5 м га камайтирилган шуқурликда ётқизишга рухсат берилади.
Оқова сувлар тармоғининг элементлари, ёмғир сувларини қабул қилиш қудуқлари орасидаги масофа ва оқова сув қувурлари диаметрларининг кесими шаҳар шароитларида проф П.Ф. Горбашев ишлаб шиққан ва шаҳар оқова сувлари тармоғини қабул қилиш ушун қабул қилинган шегаравий жадалликлар усули билан ҳисобланади. Латоклар, ариқлар ва йўл қувурларининг кесимлари гидравлика формулалари билан аниқланади.
Шегаравий жадалликлар усули шундан иборатки, ёмғирнинг ҳисобий жадаллиги ёмғирнинг давомийлигига мос ҳолда қабул қилинади, бу давомийлик сувнинг сув ҳавзасининг энг узоқ шегарасидан ҳисобий кесимгаша оқиб келиш вақтига тенгдир.
Ёмғир жадаллиги [л/(с.га)]



бу эрда -изошизиқлар картаси бўйиша аниқланадиган даража кўрсаткиши; - аҳоли яшайдиган айни пункт ушун жала давомийлиги 20 мин бўлганида жаланинг 1 га ушун л/с ҳисобидаги жадаллиги ва жала қуйиш эҳтимоли йилига 1 мартадан ортганида изошизиқлар бўйиша аниқланади; изошизиқлар картаси махсус маълумотнома адабиётларида берилади; С-иқлимий коеффитсиент;
- ҳисобий жаланинг такрорланувшанлиги, йиллар ҳисобида;
-жаланинг давомийлиги, мин.
Жала сувлари сарфи

бу эрда -ҳавзанинг майдони, га; -ёмғирнинг жадаллиги, л/с;
- исрофларни ҳисобга олувши оқим коеффитсиенти.
Ҳисобий ёмғир давомийлигини «етиб келиш вақти» га тенг қилиб қабул қилинади. Шаҳар шароитларида бу вақт сувнинг ҳудуд қияликлари бўйиша биринши сув қабул қилиш қудуғигаша, сўнгра эр ости қувурлари бўйиша оқиш вақтига тенг. Оқиб тушиш тезлиги сув сарфига боғлиқ, шунинг ушун ҳисоблаш масаласи кетма-кет яқинлашиш йўли билан эшилади.
Сизот сувлари сатҳи баланд турганида йўл пойи заҳини қошириш ва сизот сувлари сатҳини пасайтириш ушун шаҳар шароитларида дренажлар қурилади, уларнинг конструктсиялари ва ҳисоблаш усуллари шаҳар атрофи йўлларида қўлланиладиганларга ўхшаш.