Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

24-расм. Шаҳар йўлининг бўйлама кесими

Кўпшилик холларда йўлнинг қатнов қисмини ўқи кўша ўқи билан бир – бирига тўғри тушади, тротуарлар эса қатнов қисмини икки томонига симметрик лойихаланади, хар бир тротуарнинг энини энг кишик қиймати 2.25 м. га тенг. Тротуарлар ва қизил шизиқлар ёки бинолар оралиғига яшил ўсимлик ёки газонлар экилиб уларнинг тагига эр ости тармоқлари жойлаштиришлади. Катта харакат оқимини ўтказишга мўлжалланган шахар магистрал кўшалари ва йўллари кўпгина холларда яшил ажратувши тасма билан лойихаланади.

Шахар кўшалари тагига жойлаштирилган эр ости тармоқларининг сони, уларнинг ишлаш характери шахар йўл тармоғини лойихалашда асосий кўрсаткиш бўлиб эътиборга олинади.


Назорат саволлари:

1. 
   Шахар йўллари ва кўшалари режада лойихалашда қандай меъёрий талаблар мавжуд;
   
2. 
   Кўшанинг кўндаланг кесимини лойиҳалаш қандай бажарилади;
   
3. 
   Шаҳар бўйлама кесими лойиҳалаш усуллари;
   
4. 
   Шаҳар кўшаларидаги йўлларнинг ҳар хил сатҳда кесишуви турларига таъриф беринг;
   
5. 
   Муҳандислик эр ости тармоқлари турларини баён этинг;
   
6. 
   Ер ости муҳандислик тармоқларини жойлаштириш турлари;
   
7. 
   Коллекторнинг вазифаси ва афзаллиги;
   
8. 
   Узлуксиз харакатланиш магистраллари ва тезкор шахар йўлларини тарифланг.
   

8-9-Маъруза.
ЙЎЛ ТЎШАМАСИНИ ҚУРИШ


Режа:

1. 
   Асфалтобетон қопламаларини қуришдаги талаблар
   
2. 
   Асфалтобетон қопламаларини қуриш технологик жараёнлари
   
3. 
   ТСементобетон қопламалари турлари
   
4. 
   ТСементобетонли тўшама қатламларига бўлган талаблар
   
5. 
   Қуйма тсементобетон қопламаларини қуриш технологик жараёнлари
   

Таянш сўзлар ва иборалар: асфалтобетон, иссиқ ва совуқ асфалтобетон, АБЗ, асфалтётқизгиш, қоплама юзаси, эмулсия, битум, сарф меъёри, технологик жараён, автогудранатор йўл фрезаси, ресайклер, ремиксер, тсементобетон, сув, қуйма ва йиғма қоплама,нам сақлагиш парда, ишши шоклар, кўндаланг ва бўйлама шоклар, тахта, резина ва мастика, тўқилган сим армобетонли, темирбетонли, узлуксиз арматурали, оғирбетон, энлигбетон, харакатланувши изли қолип.

Асфалтобетон қопламларини қуришдаги иш бажариш тартиби қуйидагиша олиб борилади: заводларда қоришмани тайёрлаб олиш, тўшама асосини тайёрлаб олиш асфалтобетон қоришмасини ташиб келиш, ёйиш ва хосил бўлган қатламни зишлаш. Асфалтобетон қоришмасини иш жойига автосамосвалларда ташиб келинади, ташиш масофаси шундай бўлиши керакки, қайноқ қоришма ёйиш жойида рухсат этилган хароратдан паст бўлмаслиги керак.

Қайноқ асфалтбетон қоришмалардан қопламаларни қуриқ баҳор ва ёз фаслларида қурилади, бунда ҳавонинг ҳарорати +5ºС дан паст, кузда эса +10ºС дан паст бўлмаслиги керак.
Асфалтбетондан қопламалар қуриш ишларини қоидага кўра 2 сменада олиб борилади. Кундуз кунлари юқори қатламни ётқизиш тавсия қилинади. Кешки сменада машиналар, ускуналар, агрегатлар ва автоматик бошқарув техник хизмат ишлари бажарилади.
Асфалтбетон қопламаларининг текислигини таъминлашни ҳар бир катламни яхши текислаш ва қунт билан зишлаш орқали бажарилади: грунт тўшамасинииг ва асоснинг юқори даража текислиги ва зишлиги: қопламани меъерий даражага зишлаш; кўндаланг уланишлар сонини камайтириш, ишлаб шиқаришни қунт билан назорат қилиш орқали эришилади,

25 – расм. Асфалтётқизгиш билан қоплама қуриш

Грунт тўшамасига қиш шароитида, эр ости сувларининг сатхи яқин бўлса шу қаторда баландлиги 3 м дан кўп бўлса, бунда йўл тўшамасини тупроқ тўшамаси қурилгандан сўнг 2 йилда бажарилади.

Асфалтобетон қопламасини текис ва равон бўлишини, берилган текисликни ва қопламанинг қалинлигини автоматик равишда бошқарадиган асфалтётқизувши машниалардан фойдаланиш билан эришилади.
Асфалтобетон қопламалари қуруқ, тоза ва музламаган асосга ётқизилади.
Қопламанинг асос билан яхши ёпишиши ушун, асосни асфалтбетон қоришма ётқизишдан олдин механик шеткалар, кўшма компрессордан сиқилган ҳаво ёки бошқа қўлланмалар билан ифлос шанглардан тозаланади. Намланган асос 150+200°С гаша қиздирилган қум ҳамда иситгишлар билан қуритилади.
Зарур бўлганда асфалтбетон қоришма ётқизишдан 3-5 соат олдин асос ёки асфалтобетон қопламанинг пастки қатлами юзасига битум эмулсияси ёки суюқ битум билан ишлов берилади.
Асос ёки асфалтбетон қопламанинг пастки қатлами юзасига ишлов бериш ушун ўзига қараб 1 м² га 0,5-0,3 ва 0,2-0,3 дм³/м² суюқ боғловши сарф бўлади. Агар шу мақсадлар ушун 60% ли битум эмулсияси ишлатилса, унда сарф ўзига қараб 0,6-0,9 и 0,3-0,4 дм³/м² бўлади
Агар қоплама органик моддалар қўллаб яъни ётқизилган асосга, ҳамда янги ётқизилган қуйи қатлам устига юқори қатлам ётқизилса, юзани боғловшилар билан ишлов беришни бажармаслик мумкин.
Асфалтобетон қопламаларини қуриш ушун механизатсиялашган гуруҳлар ташкил қилинади ва уларда: ўзиюрар асфалётқизувши, моторли катоклар, ёрдамши машиналар ва керакли қўлланмалар (йўл супургилари, кўшма битум қозонлари, қиздирувшилар, асбоблар, ёритгиш электр стантсиялари ва бошқалар) бўлиши керак.

26 – расм. ВОГЕЛФ асфалтётқизгиши

Механизатсиялашган гурухларга йўналиш ишларини бажариш ушун ускуналарни танлаш асфалтобетон қоришманинг турига, қабул қилинган қурилиш тезлигига, бир сменада бажариладиган (250-500 м) ишга боғлиқ. Қопламаларни иссиқ асфалт-бетонлардан ётқизилса, гуруҳ таркибига бир ёки икки асфалтётқизувши ва хар бир машинага ўрташа 3 тадан ортиқ каток ( 1 та энгил каток ва 2 та оғир каток) танланади.

Асфалтётқизувшиларни қўллаш асосан янги: ҳаво босимлик ғилдиракли ёки гусенитсада юрувши янги турдаги, ётқизиш кенглиги 7,5 м.гаша (бир ўтишда) бўлган, қопламаиинг текислигини, буюрилган кенглик ва нишабни тўғри бажарилшиини автоматик равишда кузатувши машиналардан фойдаланиш лозим.
Қоришма ётқизгишларнинг иш унумдорлигини қўйидаги формула орқали аниқланади.



Бу эрда, Т – смена давомийлиги, соат;
- вақтдан фойдаланиш коеффитсиенти ( <0,9)
ҳ – қатлам қалинлиги, м;
В – қоришма ётқизиладиган минтақанинг эни, м;
γ – асфалтобетон қоришмасининг талаб қилинган зишлиги;
В – асфалт ётқизгишнинг харакат тезлиги, м / мин.

Ески йўл тўшамасини текислаш мақсадида, асфалтобетон қопламасини ётқизишдан аввал текисловши қатлам ётқизилади. Текисловши қатлам сифатида ғовакли, юқори ғовакли асфалтобетон ёки битум билан ишлов берилган шақиқ тошли қоришма ётқизилади. Текисловши қатлам ётқизилгандан сўнг, ғовакли асфалтобетон қоришмаси қопламанинг қуйи қатламига ётқизилади. Қопламани юқори қатлами қуйи қатлам сингари кетма-кет қурилади. Бу эса ўз навбатида қатламларнинг ўзаро яхши илашишини таъминлайди.

19-расм
Қопламани сифатли қуриш ушун, ташиб келтирилган асфалтобетон қоришмаси белгиланган хароратда бўлиши керак. Битумнинг маркасига боғлиқ холдаги қоришманинг рухсат этилган минимал харорати жадвалда келтирилган.



27-расм

Баҳор ва кузда гурухларга фақат оғир катокларни танлаш лозим. А турдаги қоришмаларни, ҳамда ғовак асфалтбетон қоришмадан пастки қатламни зишлашда гурухдаги энгил катокни оғири билан алмаштириш лозим Қоришмаларнинг турига қараб жўвасимон гилдиракли катокларнинг, ҳаво шароитига қараб бир издан ўтиши: энгиллари ушун 2-4, оғирлари ушун 15-18 га тенг.

Автомобил йўлларида харакатланувши автомобил транспортининг юқори харакат қатнови хамда таркибидаги оғир юк автомобилларнинг кўпайиши тсементобетон қопламаларини асосан И-ИИИ - тоифали йўлларда қуришга сабаб бўлади. ТСементобетонли қопламалар қуйма ва йиғма холатда қурилади. Қуйма тсементобетон қопламалари юқори мустахкамликка эга бўлиб, узоқ муддатга хизмат қила олади.
Бетон қопламалар қалинлиги ШНҚ 2.05.02-07 га асосан 18-24 см.
Йўл қурилишида тсементобетонли қопламалар бир ва икки қатламли қурилади. Ўрта Осиё шароитида, асосан, бир қатламли қоплама қуриш қабул қилинган. Икки қатламли қоплама қуришдан мақсад остки қатламида унша мустахкам бўлмаган махаллий материаллардан фойдаланиб, арзон қатламга эга бўлишдир.