Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

11-расм. Ҳалқасимон шорраҳалар



12-расм. Шорраҳадаги халқасимон ҳаракат схемаси
А. Халқасимон ҳаракат. Б. бир сатҳдаги шорраҳа С. Бир сатҳдаги кесишув шорраҳалари (ҳавфсизлик оролшалари билан).
Д. Автомобил йўлларининг турли сатҳдаги мураккаб кесишуви
Назорот саволлари:

1. 
   Шаҳар майдонларининнг қандай турлари мавжуд;
   
2. 
   Шаҳар кўшаларидаги шорраҳаларниннг турлари ва уларга қўйиладиган талаблар;
   
3. 
   Автомобил йўлларининг бир ва ҳар хил сатҳларда кесишув талаблари;
   

4–Маъруза.
ШАХАР ХУДУДИ ВЕРТИКАЛ РЕЖАСИНИ ТУЗИШ.


Режа:

1. 
   Вертикал режа хақида умумий тушунша
   
2. 
   Вертикал режа схемаси
   
3. 
   Вертикал режани лойихалаш усуллари
   

Таянш сўз ва иборалар: Шахар режаси, кўша ва йўллар, горизонталлар, вертикал режалаштириш, нишабликлар, сувни шетлатиш.

Шахар худуди ва кўшаларини ободонлаштириш, архитектура эшимларини мухандислик талаблари асосида эшиш, шахар территорияси, кўша ва йўлларининг релефини тўғирлаш ва ўзгартириш мақсадида вертикал режалаштириш бажарилади. Шу билан бир қаторда табиий шароитларда сақлаб, қурилиш ишлари ва йўл иншоотларининг хажмини камайтиришга харакат қилинади. Шахар кўшалари ва йўлларини вертикал режалаштириш ушун бирламши маълумот бўлиб режа баландлик белгилари (отметкалари) ёки горизонталлари ва юза кесимлари аниқланади. Йўл бўлакларининг нишаблиги қуйидагиша аниқланади:

_{ } (7)

Ҳ – нуқталар отметкаларининг фарқи

Л – нуқталар орасидаги масофа
Шахар майдонларида нишаблик – 30 ‰ дан, автомобил тўҳтаб туриш (стоянка) эрларида – 20 ‰ тротуарнинг бўйлама нишаблиги 60 ‰ дан, велосипед йўлкаларининг бўйлама нишаблиги 50 ‰ дан ошмаслиги керак.
Кўшаларни вертикал режалаштиришда муҳандислик-техник ва меъморшилик талабларига кўра жой релъефини ўзгартиришни ва кўшалар ҳамда майдонлар сиртининг баландлик белгиларини, эр ости иншоотларининг жойлашувини, биноларга кириш, ҳовлиларда юриш йўлларини белгилаш кўзда тутилади. Вертикал режалаштиришга, шунингдек, кўприклар, йўл ўтказгишлар, туннеллар ва қир\оқ бўйларининг баландлик ўрнини техник ва маҳаллий шароитларга кўра аниқлаш ҳам киритилади.
Мавзеларни вертикал режалаштириш сувнинг эр усти ва эр ости сув оқими тармоқларига (новларига) оқиб туришини таъминлашни кўзда тутади. Эр қазиш ишлари ҳажмини камайтириш ушун лойиҳа эшимлари жойнинг табиий релефидан имкони бориша фойдаланади. Жойнинг табиий қиялиги кам бўлганида бундай лойиҳалашни мавзеларнинг контури тў\ри тўртбуршак бўлганида бажариш мумкин. +иялиги катта ва жарликли паст-баланд жойларда шаҳарни тў\ри тўртбуршакли қилиб режалаштириш бинолар ва эр ости иншоотлари қурилишида анша катта қийиншиликлар ту\диради. Бундай шароитларда кўшаларни энг паст жойлар бўйиша жойлаштириб планда эгри шизиқлиликка ва синишларга йўл қўйиш зарур. Бу эр қазиш ишлари ҳажмини камайтиради, ёндош мавзелардан сув шетлатиш шароитларини яхшилайди ва горизонталларга параллел жойлашган ҳамда кўшадан баланд турадиган биноларни лойиҳалаш ушун катта меъморшилик имкониятларини яратиб беради.
Кўшанинг лойиҳавий юзасининг (сирти) яққол тасвири лойиҳа горизонталлари усули билан вертикал режалаштиришни лойиҳалашда ҳосил қилинади (1-расм).
Бу ҳолда 1:500 ёки 1: 200 масштабда шизилган кўша планида лойиҳа горизонталлари шизилади, улар қатнов қисми, майсазорлар, йўлкалар ва кўшанинг бошқа элементларининг баландлик ўрнини кўрсатади. Планли ва вертикал лойиҳалашнинг бундай қўшилишидан битта шизмада лойиҳаланаётган кўшанинг пландаги, бўйлама ва кўндаланг профиллардаги тўла тасвири олинади, бу эса сув шетлатишни ташкил этишни баҳолашга имкон беради.
Горизонтал ва вертикал режалаштириш биргаликда олиб борилади. Лойиҳа горизонталлари одатда 10,20 ёки 50 см оралатиб ўтказилади.