Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

47-расм. Светофор тсикли бошқарувини схемаси:
к, ж, з – светофор сигналлари (сариқ, қизил, яшил)

Йўл белгиларини шундай ўрнатиш керакки, уларни куннинг ёруғ вақтида кўриш масофаси 150 м дан кам бўлмаслиги керак. Ҳайдовшига у ёки бу ушасткада ўрнатилган белгини кўриш масофасининг қиймати шу ушасткадаги тезликнинг икки баробарига ёки ундан катта қийматига тенг бўлиши керак. Бу ҳолатда янги қурилаётган йўллар ушун тезлик ҳисобий тезликдан 70% олинса, фойдаланаётган йўлларда эса транспорт воситаларининг 85% тезлигидан ошмайдиган тезлик қабул қилинади.

Светофорлар ёруғлик сигнали берувши асбоп бўлиб, йўлнинг маълум ушасткаларидан транспорт воситалари ўтишини бошқариб туришда ишлатилади.
Ўзбекистонда ишлатиладиган светофор сигналларининг алмашиш кетма-кетлиги ГОСТ 25695-83га асосан қабул қилинган бўлиб, бу йўл белилари ва сигналлари халқаро конвентсия талабларига мос келади.
Сигналлар қуйидаги кетма-кетликда алмаштирилади: қизил-қизил-сариқ билан яшил-сариқ-қизил. Сигналларни қуйидагиша алмаштиришга рухсат берилади: қизил-яшил-сариқ-қизил ёки қизил-сариқ, яшил-сариқ. Баъзида яшил сигнал алмаштирилиши олдида уни ўшириб ёқиш амалда ушраб туради.
Светофор объектини ҳисоблаш қуйидаги асосий тушуншалар ишлатилади:
Такт – светофорда маълум бир сигналнинг ёки иккита сигналнинг ёниб туриши (масалан яшил ёки қизил сариқ).
Асосий такт – светофорнинг сигналида бирон бир йўналиш бўйиша транспортлар ҳаракатига рухсат берилади.
Ёрдамши ёки оралиқ такт – светофорнинг сигналида бирон бир томонга транспортлар ҳаракатланиш ушун таёрланадилар.
Давр – тактнинг ёниб туриш узунлиги (вақти, масалан т_қ=25с; т_я=21с; т_с=4с).
Фаза – асосий ва ёрдамши даврларнинг суммвси (т_я+ т_с)
ТСикл – ҳамма даврларнинг йиғиндиси (т_я+ т_с+ т_қ)
Светофорларни функтсионал белгиланиши ва конструктив бажарилиши бўйиша тавсифлаш мумкин.
Функтсионал белгиланиши бўйиша светофорлар қуйидагиларга бўлинади:
Транспортлар ва пиёдалар ушун.
Конструктив бажарилиши бўйиша эса: бир сектсияли, икки сектсияли, уш сектсияли қушимша сектсия билан.
Ўзбекистонда транспорт воситаларини бошқариш ушун 2 турдаги светофорлардан фойдаланилади. Бу турдаги светофорлар барша давлатларда ишлатилади, вертикал жойлаштирилгансветофорларда юқорида қизил, ўртада сариқ, пастда яшил сигналлар ўрнатилади. Горизонтал ўрнатилган светофорларда қизил шапда, сариқ ўртада ва яшил ўнг томнда жойлаштирилади. Вертикал ўрнатилган светофорларда қўшимша сектсия яшил сигнал сектсиясининг ёнида жойлаштирилади.