Toshkent arxitektura qurilish instituti

V  BOB. BINO VA INSHOOTLARNI ANIQ VA TO‘G‘RI BARPO 
ETISHNING GEODEZIK TA’MINOTI 
 
Zamonaviy  industrial  qurilish  ishonchli  geodezik  ta’minot  bo‘lishini 
talab  qiladi.  Ko‘p  qavatli  yig‘ma  va  monolit  binolar  konstruksiyalarini  barpo 
etish  aniqlik  va  to‘g‘ri  o‘rnatilishiga  yuqori  talablar  bilan  xarakterlanadi. 
O‘rnatilgan  qo‘yim(dopusk)larga  amal  qilmaslik,  cheklanishlar  va  xatoliklar 
yig‘ilishi    ishlarni  bajarishni  qiyinlashtiradi,  ayrim  elementlarni  va  umuman 
binoning  yuk  ko‘taruvchanlik  qobiliyatini  va  to‘rg‘unligini  kamayishiga  olib 
keladi. 
Binoni  aniq  barpo  etishning  asosi  kompleks  geodezik  rejalashtirish 
ishlari  bo‘lib,  ularning  bir  qismi  tayyorlov  davri  ishlariga  kirsa,  qolgan  qismi 
bevosita binoni barpo etishda amalga oshiriladi. Unga kiradi: 
•  binoda    o‘qlari  biriktirilgan    va  bu  o‘qlarni  qavatlarga  ko‘chirish 
imkoni bo‘lgan geodezik rejalashtirish planini yaratish ; 
•  har  bir  montaj  qilinadigan  qavatni  qavatlararo  yopmalarida  oraliq  va 
yordamchi o‘qlarni rejalashtirish; 
•  elementlarni  montaj  qilish  shartlariga  asosan  kerakli  o‘rnatuvchi 
chiziqlarni belgilash; 
• qavatlarda montaj gorizontini aniqlash; 
• qavatlar bo‘yicha bajarish sxemasini to‘zish. 
Binoning      poydevorlarini    cho‘kishi  va  karkasning  deformatsiyasini 
sistematik nazorat qilish  majburiydir. 
Binoning  yer  ustki  qismini  barpo  etishni  boshlagunga  qadar  sokol  va 
yerto‘la yopmasida o‘qlar o‘rni belgilanadi. Har bir  bosh o‘q binoga quyidagi 
tartibda  ko‘chiriladi.  Teodolit  bino  obnoskasidan  tashqarida    binoning  o‘qi 
mahkamlangan shtir ustida joylashgan holda o‘rnatilib, binoning qarama-qarshi 
tomonida  joylashgan  shunga  uxshash  belgiga  stvor  o‘qi  bo‘ylab  yunaltiriladi, 
keyin  binoning  sokol  paneliga  yunaltirilib  unda  stvor  o‘qi  belgilanadi.  Xuddi 

---

51 
 
shuningdek boshqa bosh o‘qlar ko‘chiriladi.Odatda o‘qlarning kerakli belgilari  
binoning  sokoliga  va  qavatlararo  yopmasiga  bo‘yoq  yordamida  chiziladi, 
bundan  tashqari  qushimcha  ravishda  o‘qlarning  o‘zaro  kesishish  joylari  ham 
belgilanadi. Har bir o‘q binoga maydonning  ikki joyida mahkamlangan   o‘q 
nuqtalaridan  ikki  marta  ko‘chiriladi.  Loyihadagi  va  amaldagi  o‘qlar  orasidagi 
masofa va burchaklar bir-biridan QMQdagi reglamentlashtirilgan   qiymatlardan  
farq  qilmasligi  kerak.  Ikki  bo‘ylama  o‘qlar  orasidag  farq  3  mm,  yonma-yon 
ko‘ndalang o‘qlar orasidagi farq yo1 mm bo‘lishi mumkin. 
Qurilish  maydonining  sharoitlari    va  binoning  konstruktiv 
xususiyatlariga bog‘liq holda  asosiy o‘qlarni boshlang‘ich gorizontdan  montaj 
qilinadigan  qavatga  ko‘chirish  yotiq    yoki  vertikal  proeksiyalash  usuli  bilan 
amalga  oshiriladi.  Yotiq  proeksiyalashda  teodolit  ko‘chiriladigan  asosiy  yoki 
yordamchi  o‘qni    chizig‘ida  o‘rnatiladi.  Binoning  sokolida  o‘qni  holati 
mahkamlangan  belgi-chiziqqa  yunaltiriladi.  Kuchiriladigan  o‘qni  orayopmaga 
proeksiyalash  uchun  uning  stvorida  vizirli  nishon  (ko‘p  hollarda  −      shoqulli 
uchoyoq) o‘rnatiladi, o‘qni holati  orayopmaga ko‘chiriladi va belgi-chiziq bilan 
belgilanadi (5.1-rasm).