Тошкент ахборот технологиялари университети

16.3.2. Шовқинни бартараф этиш

Мисол учун самолётни бошқарувчиларни – учувчиларини ёки трактор ҳайдовчисини нутқ алоқа тизими билан таъминлаш керак бўлсин. Бу ҳолда табиийки микрофон орқали қабул қилинаётган бошқарувчи фойдали товуши катта сатҳли двигатель шовқини таъсирида бўлади. Бу ҳолда ушбу шовқин таъсирини тўғридан-тўғри йўқотиш мумкин эмас, аммо унинг таъсирини йўқотиш, камайтириш учун двигательга ёки бошқа манбага яқин масофага микрофон ўрнатиб шовқин сигнали намунасини олиш мумкин. маълумки, ушбу шовқин сигналини овоз ва шовқиндан иборат сигналдан оддий усулда айириб, шовқинни бартараф этиш мумкин эмас, чунки улар микрофонларгача турли масофани босиб ўтадилар ва турлича бузилишлар оладилар (16.5-расм). Аммо ҳар икки шовқин ҳам тасодифий жараён бўлиб, улар ўзаро корреляция – боғлиқликка эга бўладилар. Чунки уларнинг манбалари ҳар икки шовқин учун умумий – ягона. Шу билан шовқин сигнали овоз сигнали билан корреляцияга эга эмас, бир-бирига боғлиқ эмас.
Адаптив фильтр ёрдамида сигнал+шовқинни микрофонгача тўғри идентификациялаш амали бажарилади. Адаптив фильтр кириш сигнали вазифасини қўшимча шовқин микрофони чиқишидаги сигнал бажаради (16.5-расмда – шовқин микрофони), намунавий сигнал вазифасини сигнал+шовқин аралашмаси сигнали бажаради (16.5-расм, асосий микрофон).


16.5-расм. Адаптив фильтр ёрдамида шовқинни бартараф этиш.

Адаптив фильтр кириш сигналини шундай ўзгартирадики, натижада у намунавий сигналга (ўртача квадратик хатолик билан) яқинлашади. Фильтр киришидаги сигнал+шовқин аралашмасининг фақат шовқин ташкил этувчи қисми билан намунавий сигналнинг фақат шовқин ташкил этувчиси корреляцияга эга, боғлиқликка эгалиги учун адаптация жараёни охирида фильтр чиқишида шовқиннинг баҳоси ҳосил бўлади. Хатолик сигнали адаптив фильтр чиқиш сигнали ва намунавий сигал орасидаги фарқ шаклида аниқланади ва у шовқиндан тозаланган овоз товушига тенг бўлади.

Юқорида келтирилган методдан радиотехника, радиоалоқа ва сигналларга ишлов бериш қурилмаларида ҳам фойдаданиш мумкин.