Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

260

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

so‘zi «blank» iborasi asosida vujudga kelgan bo‘lib, asl ma’nosi blank tarzidagi 

norma mazmunini boshqa huquqiy qoida vositasida to‘ldirish lozimligini 

anglatadi. Yuqorida keltirilganidek, «texnika xavfsizligi qoidalarini buzganlik» 

ka doir javobgarlikni belgilash uchun Vazirlar Mahkamasi tomonidan alohida 

tasdiqlangan «Texnika xavfsizligi qoidalari» degan hujjatni olib, uning qaysi 

qoidasi kodeks normasiga qay darajada muvofiq kelishini aniqlab, ya’ni shu 

qoida mazmuni bilan Jinoyat kodeksining blanket normasi to‘ldirilishi kerak 

bo‘ladi. Undan so‘ng aybning hajmi va jazoning miqdori hal etilishi mumkin. 

Havola etuvchi dispozitsiya deganda, huquqbuzarlik belgilariga ega 

bo‘lmagan, balki o‘sha qonunning boshqa normasiga (masalan, JKning 110-m. 

«Qiynash») yoki boshqa huquqiy hujjatga murojaat etishni nazarda tutuvchi 

dispozitsiya havola etuvchi dispozitsiya sifatida tushuniladi. 

Sanksiya – yuridik normaning uchinchi tarkibiy elementi bo‘lib, u 

huquqiy norma buzilgan yoki majburiyat bajarilmagan yoxud talab etil-

gan xatti-harakat sodir etilmagan holda huquqni buzgan shaxsga nisbatan 

qo‘llaniladigan davlat ta’sir chorasidir. Sanksiyaning bunday ta’rifini, odatda, 

yuridik fan, davlat va huquq nazariyasi beradi. Faylasuflar, shuningdek, sotsiologlar 

sanksiya deganda, faqatgina salbiy (tanbeh, jazo) oqibatlarnigina emas, balki 

ijobiy (rag‘batlantirish, quvvatlash) oqibatlarni (shuningdek, insonning ijtimoiy 

ahamiyatga ega bo‘lgan xulq-atvoridan kelib chiqadigan ijobiy oqibatlarni) ham 

tushunadilar.

Sanksiya huquq normasining bir qismi bo‘lib, unda dispozitsiyada 

ko‘rsatilgan talablarni bajarmaganlik uchun berilishi mumkin bo‘lgan jazo yoki 

tavsiya etilgan harakatni sodir etganlik uchun rag‘batlantirishning turi va 

o‘lchovi ifodalangan bo‘ladi. Sanksiya – yuridik normaning mantiqiy yakunlov-

chi qismidir. Unda jamiyat, davlat, shaxsning huquqiy normani buzuvchilarga 

nisbatan salbiy munosabati ifodalanadi. 

Huquqiy norma sanksiyasi – umumlashma tushuncha. Huquqbuzar uchun 

bo‘ladigan noxush oqibatlarning tabiatiga bog‘liq ravishda u qo‘yidagilarni 

nazarda tutishi mumkin:

a) javobgarlik choralari (ozodlikdan mahrum qilish, jarima, moddiy zararni 

undirish); bu turdagi sanksiyalar javobgarlikka tortuvchi yoxud jazovlovchi 

sanksiyalar deb ataladi;

b) ogohlantirish ta’sir choralari (ushlab keltirish, mulkini hisobga olish, 

jinoyat sodir etishda gumon qilib ushlash, davlat hokimiyatining akti yoxud 

ma’muriy aktlarni bekor qilish, majburiy davolash, o‘zboshimchalik bilan qurilgan 

binolarni buzib tashlash va hokazo);

v) muhofaza choralari (ishchi va xizmatchilarni agar ular ilgari qonunsiz 

ishdan bo‘shatilgan bo‘lsalar, avvalgi ish joyiga qayta tiklash, aliment undirish 

---