Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

262

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

qilish eng og‘ir jinoyatdir», degan mazmundagi huquqiy qoida mustahkam-

langan. Bu normada insonni hayotdan mahrum etganlik uchun qanday jazo 

berilishi ko‘rsatilmagan. Biroq, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 

97-moddasida qasddan odam o‘ldirganlik uchun o‘n yildan o‘n besh yilgacha 

ozodlikdan mahrum qilish jazosi belgilangan.

Ayni paytda, Jinoyat va Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodekslarning 

maxsus qismi, ya’ni huquqbuzarliklar ko‘rsatilgan qismida joylashgan mod-

dalar asosan dispozitsiya va sanksiyadan iborat (Jinoyat kodeksi va Ma’muriy 

javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning maxsus qismi normalariga qarang), 

ularning gipotezasi mazkur kodekslarning umumiy qismida, ayrim hollarda 

boshqa qonunchilik hujjatlarida mustahkamlangan bo‘ladi. Masalan, JKning 

97-moddasida ko‘rsatilgan jinoyatning subyekti jinoyat qonunchiligida belgi-

langan yoshga yetgan, aqli raso, mazkur jinoyatni qasddan sodir etgan shaxs 

bo‘lishi mumkin. Bu qoidalar JKning Umumiy qismida ko‘rsatib o‘tilgan. Shun-

day qilib, huquq normasining strukturasi – bu uning o‘zaro mazmunan uzviy 

bog‘liq tarkibiy qismlardan iborat bo‘lgan ichki tuzilishidir.

 

Huquq normalarining ilmiy va o‘quv 

adabiyotida turlicha tasniflari va guruh-

lanishlari mavjud. Tasniflash deganda, 

mantiqan o‘rganilayotgan obyektlarni tur-

lar bo‘yicha ma’lum bir umumiy mezonlar asosida guruhlarga ajratish tu-

shuniladi. Tasniflashning to‘g‘ri va to‘laroq bo‘lishi, avvalo, unga asos qilib 

olingan mezonning boshqa barcha belgilarini qayd etuvchi uning eng aha-

miyatli jihatiga bog‘liqdir. Yuridik normalarni tasniflashning to‘rtta mezo-

ni  mavjud: 1) ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish funksiyalari;  

2) huquqiy tartibga solish predmeti; 3) huquqiy tartibga solish metodi; 

4) normani ifodalash shakli.

Huquq normalari huquqiy tartibga solish mexanizmidagi funksional vazifasi-

ga ko‘ra, boshlang‘ich normalar va qoida – normalarga bo‘linadi. Boshlang‘ich, 

ta’sis etuvchi, yo‘nalish beruvchi normalar ijtimoiy munosabatlarni huquqiy 

tartibga solishning maqsadini, vazifalarini, prinsiplari, yo‘nalishi va chega-

ralarini aniqlab beruvchi asos hisoblanadi. Demak, bunday normalar qatoriga 

Konstitutsiyada mustahkamlanadigan mamlakat iqtisodiyoti va davlat siyosati 

asoslarini, inson huquqlari va erkinliklari, fuqarolik jamiyati asoslarini ifodalovchi 

normalar kiradi; shuningdek, huquq sohalari asoslarini belgilovchi 

prinsip-

normalar,  yo‘nalish va vazifalarni ifodalovchi maqsad-normalar, huquqiy 

tushuncha va kategoriyalarni belgilovchi 

ta’rif-normalar kiradi.