Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

54

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

mamlakatni yoritish uchun, aholiga farovonlik ulashish uchun – Anum va Ellil 

meni chaqirdilar

1

.

Qadimgi Xitoyda imperator osmonning o‘g‘li deb qabul qilingan.

Xristianlik dinida ham hokimiyatning ilohiy xususiyatga egaligi 

ta’kidlanadi. Masalan, avliyo Pavelning rimliklarga murojaatida «Har bir ruh 

Oliy hokimiyatga itoat etadi, zero Xudodan boshqa hokimiyat yo‘q, (Yer yuzi-

dagi) mavjud hokimiyatlar Xudo tomonidan o‘rnatilgandir», deyiladi.

O‘rta asrlar diniy mafkurasi vakili F. Akvinskiy o‘zining «Hukmdor-

larning hukmdorligi to‘g‘risida»gi va boshqa asarlarida davlat, siyosat, qo-

nunlar xususida fikr-mulohazalar bildirgan. U davlat hokimiyatining uch 

unsuri: 1) mohiyati, 2) paydo bo‘lish shakli, 3) amalga oshirilishini farqlaydi 

va ularni sharhlab beradi. Masalan, davlatning mohiyati Alloh nomidan 

boshqaruvchilar va ularga itoat etuvchilar o‘rtasidagi munosabatdan iborat. 

Yuqori tabaqadagilarning erklari quyi tabaqadagilarni boshqaradi. Bu qoida 

abadiy, qat’iy, Alloh tomonidan o‘rnatilgandir. Uning shakli turlicha, ba’zan 

yomon bo‘lishi mumkin. Davlat hokimiyatining amalga oshirilishida ham 

mansabni suiiste’mol qilishlar uchrashi mumkin. Bunday hollarda, odamlar 

xristian dini ta’limotlariga, uning Cherkoviga ergashishlari kerak, kabi mu-

lohazalarni ilgari surgan.

Bizning mamlakatimizda diniy ta’limotlardan islom, islomga qadar zar-

dushtiylik (Avesto) ko‘p asrlar davomida odamlarning ijtimoiy-siyosiy dun-

yoqarashlarini  shakllantirgan dinlardir. Qadimgi Turon va Eron zaminida 

(arablar ularning har ikkalasini Ajam davlati deb hisoblaganlar, ya’ni arabdan 

tashqari degan ma’noda) eng qadimgi yirik din zardushtiylik dini bo‘ldi. Uning 

ta’limotlari «Avesto» kitobida bayon etilgan. Uning asoschisi Zardusht taxmi-

nan miloddan avvalgi 630–553-yillarda yashagan. U turkiy tilda gapiruvchi 

xalqlar vakili bo‘lgan, masalan, Beruniy uni ozarbayjonlik deb hisoblagan. 

Zardushtiylik qonunlarida haqiqat, adolatlilik uch axloqiy-huquqiy tayanchga 

asoslanadi: ezgu fikr (g‘oya), ezgu kalom (so‘z), ezgu amal (ish). «Men yaxshi 

fikr, yaxshi so‘z, yaxshi ishga shon-shavkat baxsh etaman. Men yaxshilikdan 

iborat Axura Mazda qonuniga shon-shavkat baxsh etaman» («Yasna», 14). «In-

son qalbi chirog‘ini yoqishda ikki qarama-qarshi kuch: Voxu Mana («Ezgu 

fikr») va Ako Mana («Yovuz fikr») ta’sir ko‘rsatadi. Barcha fikr, g‘oya, va so‘zlar 

zaminida ezgulik va yovuzlik yotadi» («Yasna», 30). Ezgulikka asoslangan so‘z, 

g‘oya, harakat – tinchlik, g‘amxo‘rlik kabilardir. Va aksincha, hasadgo‘ylik, 

yomonlik, urush va janjallar yovuzlikdan darak beradi. «Avesto»da tinchlik, 

1 

Qadimgi huquqiy yodgorliklar. Хammurapi qonunlari. Tarjima asar. Mas’ul muharrir prof. 

Х.T. Оdilqoriyev. – T.: «Adolat», 2016. – 21-bet.

---