Toshkent 2021 yil Annotatsiya

2.13-§. Xususiy vaziyatdagi tekisliklar va ularning xossalari.

Tekislik proyeksiyalar tekisligining bittasiga perpendikulyar bo’lsa, proyeksiyalovchi, parallel bo’lsa, parallel tekislik deyiladi. Bunday tekisliklar qaysi proyeksiyalar tekisliklariga perpendikulyar yoki parallel bo’lsa, o’sha proyeksiya tekisligi nomi bilan ataladi. Masalan, tekislik gorizontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’lsa gorizontal proyeksiyalovchi, frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa frontal tekisligi deyiladi.

1. 
   Gorizontal proyeksiyalar tekisligi H ga perpendikulyar tekislik gorizontal proyeksiyalovchi yoki vertikal tekislik deyiladi. Bunday tekislikning xususiyati undagi har qanday shaklning gorizontal proyeksiyasi o’zining gorizontal izi bilan qo’shilib tasvirlanadi. Tekislikning P_h izi bilan x o’q oralig’idagi o’tkir burchak, shu tekislikning frontal proyeksiyar tekisligi bilan hosil qilgan burchagi hisoblanadi (2.13.1- chizma, a).
   

2.13.1- chizma

2. 
   Frontal proyeksiyalar tekisligi V ga perpendikulyar tekislik frontal proyeksiyalovchi tekislik deyiladi. Uning asosiy xususiyati shundaki, undagi har qanday shaklning, masalan, uchburchakning frontal proyeksiyasi tekislikning frontal izi bilan qo’shilib tasvirlanadi. Tekislikning frontal izi bilan x o’q orasidagi o’tkir burchak shu tekislikning gorizontal proyeksiyalar tekisligi H bilan hosil qilgan burchagining haqiqiy kattaligi bo’ladi (2.13.1- chizma, b).
   
3. 
   Profil proyeksiyalar tekisligi W ga perpendikulyar tekislik profil proyeksiyalovchi tekislik deyiladi. Epyurda bunday tekislikning gorizontal va frontal izlari x o’qiga parallel tasvirlanadi (2.13.1- chizma, c). Yoki x o’qi bilan qo’shilib qoladigan vaziyatlari ham mavjud. Tekislikning x o’qi orqali o’tib, W ga perpendikulyar vaziyatda bo’lgani kitob varag’i tekisligi ham deyiladi (2.13.2- chizma). Profil proyeksiyalovchi tekislikdagi bitta nuqta orqali uni osonlikcha o’tkazish mumkin (2.13.2- chizma). Profil proyeksiyalovchi tekislikning gorizontal va frontal izlari bitta bo’lib x o’qida tasvirlanib, uning profil izi z va y o’qlariga nisbatan 45^o ni tashkil qilib tasvirlansa, bunday tekislik bissektor tekislik ham deyiladi. Profil proyeksiyalovchi tekislikdagi har qanday shaklning profil proyeksiyasi uning profil izi bilan qo’shilib tasvirlanadi.
   
4. 
   Gorizontal proyeksiyalar tekisligi H ga parallel tekislik gorizontal tekislik deyiladi. Epyurda bu tekislik H va V tizimida V da faqat bitta izi bilan x o’qqa parallel tasvirlanadi. Uning asosiy xususiyati shundaki, undagi to’g’ri chiziq yoki biror shaklning frontal
   

2 .13.2- chizma proyeksiyasi tekislikning frontal izi bilan qo’shilib, tasvirlanadi va gorizontal proyeksiyasi o’zining haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi (2.13.3- chizma, a).

1.13.3- chizma

5. 
   Frontal proyeksiyalar tekisligi V ga parallel tekislik frontal tekislik deyiladi. H va V tizimida frontal tekislik faqat bitta H da gorizontal izi orqali x o’qiga parallel tasvirlanadi (2.13.3- chizma,b). Bunday tekislikdagi har qanday shakl (to’g’ri chiziq) ning gorizontal proyeksiyasi tekislikning izi bilan qo’shilib tasvirlanadi va frontal proyeksiyasi o’zining haqiqiy kattalikdagi ko’rinishida proyeksiyalanadi.
   
6. 
   Profil proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislik profil tekislik deyiladi va uning profil izi bo’lmaydi. Uning gorizontal va frontal izlari H va V da frontal bitta to’g’ri chiziq ko’rinishida x o’qqa perpendikulyar tasvirlanadi. Bunday tekislikdagi har qanday shakl (to’g’ri chiziq) ning gorizontal va frontal proyeksiyalari T_h va T_v da qo’shilib tasvirlanadi, profil proyeksiyasi esa o’zining haqiqiy kattaligida W tekisligiga proyeksiylanadi (2.13.3- chizma, c).