Тошкент-2021 3 Январь 2021 10-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 10-қисм
Тошкент
CHIZMACHILIK DARSLARIDA LOYIHALASH VA MODELLASHTIRISH
Xasanova Saxiba Mamatova
Angren shahar 7-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 
II-toifali chizmachilik fani o‘qituvchisi
Tel: [phone].
Annotatsiya:
ushbu maqolada chizmachilik darslarida loyihalash va modellashtirish usullarini 
o‘quvchilarga o‘rgatish haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
Loyihalash, modellashtirish, individual va tipaviy loyihalash. 
Jamiyat rivojlanishi bilan ta’lim bazasi va shu bilan birgalikda o‘quvchilar ham 
“murakkablashib” boradi. O‘quvchi ko‘proq axborotlarga egaligi sababli unga ta’sir o‘tkazish 
“qiyin” bo‘lib, uni biror narsa bilan hayron qoldirish ham tobora og‘ir bo‘la boradi. Masalan, 
hozirgi kunda uyida televizor bo‘lmagan oila qolmagan hisobi, hamma bolalar videotamoshalarning 
ko‘plab turlarini ko‘rishgan. O‘qituvchilar esa ularni an’anaviy sinf doskasi va bo‘r yordamida 
nima uchun diqqatini jalb qila olmayotganlariga hayron bo‘ladilar.
Chizmachilik o‘qitishda dars jarayonini faollashtirish va uning samaradorligini oshirish 
yo‘llari sifatida quyidagilarni ko‘rsatishimiz mumkin:
• Darsning oqilona tashkil qilinishi;
• Turli ko‘rgazmali vositalaming qo‘llanilishi;
• Muammoli, dasturlashtirilgan, turli xil topshiriqlar, qiziqarli va tarixiy elementlar, sinfdan 
tashqari ishlarni qo‘llash;
• Grafik faoliyat vositalari yordamida o‘quvchilarning bilim olishga qiziqishlarini rivojlantirish 
va b.
O‘quvchilarda grafik madaniyatni tarbiyalash doimiy ravishda amalga oshirilib borishi kerak. 
Birinchi darsdanoq o‘quvchilarni chizma va undagi yozuvlarni toza bajarishni ahamiyati kattaligi 
haqida ogohlantirish zarur. Chizmachilik darslarida loyihalash va modellashtirishning usul va 
uslublarini orgatish muhim sanaladi. Sababi,loyihalash va modellashtirish hayotning har bir 
jabhasi uchun muhim bo‘lib, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitish maqsadga muvofiq 
bo‘lar edi
Loyihalash — mo‘ljallangan ob’yektlar (apparat va asboblar, bino va inshootlar, yo‘l va 
ko‘priklar, mashina va jihozlar, samolyot va kosmik kemalar, radiopriyomnik va televizorlar, 
telefon va kompyuterlar, kiyim-bosh va poyabzallar, mebellar hamda boshqa turli-tuman 
mahsulotlarning yangi xillari va namunalari)ni qurish va yaratish uchun ularning loyihalarini 
tuzish va chizish jarayoni. Loyihani maxsus tashkilotlar, firmalar yoki guruhlar amalga oshiradi. 
Bular sohalar bo‘yicha yoki ixtisoslashtirilgan tarzda ish yuritadi. Biror ob’yektni loyihada 
standartlashtirilgan detallar, agregatlar, uzellar va me’yoriy hujjatlardan keng foydalaniladi.
Modellash — fizik hodisa va jarayonlarni model yordamida tadqiq qilish; ob’yektlar (jonli va 
jonsiz tizimlar, muhandislik konstruksiyalari, fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy jarayonlar hamda 
loyihalanadigan ob’yektlar)ning modellarini yasash. Fizik, matematik, elektr, kibernetik va boshqa 
xillarga bo‘linadi. Fizik modelda tadqiqot tekshirilayotgan jarayonning fizik tabiati va geometrik 
tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o‘lchami, tezligi) jihatidan farq qiladigan modelda 
olib boriladi. Fizik model gidrotexnika inshootlari, samolyot, kema va boshqalarni tekshirishda 
qo‘llaniladi. Matematik modelda berilgan fizik jarayonlarning matematik ifodalari modellanadi. 
Elektr model ham keng tarqalgan. Bunda aktiv, induktiv va sig‘im qarshiliklardan foydlaniladi. 
Tirik organ izmlardagi boshqarish jarayonlarini o‘rganish uchun kibernetik modellar yaratilgan. 
Model har doim boshqa ilmiy va maxsus usullar bilan birga qo‘llanadi. Avvalo, Model eksperiment 
bilan chambarchas bog‘liq. Biror hodisani uning modelida o‘rganishni eksperimentning alohida 
xili deb qarash mumkin.
Xulosa o‘rnida aytish joizki loyihalash hamda modellashtirishdan hayotning har bir rivojlangan 
zamonaviy sohalarida ishlatishimiz lozim. Modellashtirish va loyihalash esa umumta’lim 

---

41