Тошкент 2007 Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан ўқув қўлланма сифатида тавсия этилган

Кийимли аёл гавдаси (рангли фонда).
Мазмуни: Қўйилмани жойлаштириш, қалам тасвири ва рангда тасвирлаш. Рангларни ёритилиш таъсирида ўзаро уйғунлашуви. Ишни яхлит тусга бўйсиндирган ҳолда якунлаш.
Замонавий рангтасвир асарларида яланғоч гавда кўринишлари нисбатан кам учрайди, бироқ жанрли ва тарихий мазмундаги кўпчилик суратларда рассомлар кийимли гавдани акс эттиришади, шунингдек қоматли портрет устида ишлаш жараёни ҳам кузатилади. Шубҳасиз, санъат факультетининг талабалари кўп маротаба инсон қоматини натурадан, тассаввурдан ва хотирадан тасвирлашга тўғри келади. Шунинг учун ўқув этюдларига масъулият ва катта эътибор билан қарашни талаб қилади.
Узоқ муддатли этюддан олдин кичик композиция эскизида қоматнинг масштаби, унинг ҳаракати ва пропорциялари белгилаб олиниши зарур. Албатта, эскиз рангда бажарилиши жуда ҳам фойдалидир, чунки асосий ранг доғлари бўёқлар орқали тақсимланганлиги кўринади.
Қомат этюдининг пропорция нисбатлари аниқ бўлганда тасвирни рангда бошлаш мумкин. Инсонлар бўйи ҳар хил бўлиб, бири узун ва калта, озгин ва семиз кўринишларда акс этади, агарда кўпчилик одамларни нисбат ўлчамини олиб ўрта арифметик ҳисоби чиқарилса, ундаги бу маълумотлар қадимги канонларга тахминан тенг келади, бироқ тасвирий санъат соҳасидаги таълимотлардан маълумки турли даврдаги рассом-усталарида канон қоидаларига тегишли айрим ўзгаришлар кузатилади. Антик даври канонлардан бирида тик турган эркак қоматини бўйига унинг бош ўлчами етти ярим баробарига мос келади. Қоматнинг кўкрак қафасини эмизҒичи, киндик ва қов супачасидан бўлиниш чизиқлари ўтади. Оёқнинг бўйи, учта бош ўлчамига тенг келади. Оёқ кафтини бўйи бош бўйининг яримига тенг. Елка камар бўйинтуруқ чуқурчасидан ўнг ва чап томонга бош бўйи ўлчамига тенг қўйилади. Оёқ товонини ўлчами бош бўйини ўлчамига мос келади. Мабодо, қўли паст томонга чўзилган бўлганда қўлнинг бармоқ учлари сонини ярмигача келади.





А.Герасимов. Аёл портрети. Плэнер.

Нисбатни белгилашда симметрик жуфт шаклларни таққослаб бориш лозим. Қўлнинг ўлчамларини аниқлашда салмоқли оёқ (эни ва узунлигига)лар билан таққослаш ишларини олиб бориш фойдалидир. Аёллар қомати қоидага асосан эркакларникидан анча фарқлидир. Уларнинг кўпчилигида елка камари пастки оёқлар камарига нисбатан бир неча ингичка. Канон тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлиб, ундан беихтиёр фойдаланиш ҳам мумкин эмас. Канон қоидаларидан четлашганини ва қоматнинг хусусиятларини пухтароқ аниқлаб олиш учун турган натура қиёфасининг нисбатини кўз билан чамалаб ўлчамини олиш керак бўлади.

Энг муҳим вазифа – турган модел қоматида ҳаракат белгиларини кўрсатиш. Қомат этюдини жойлаштиришда пастга (оёқ пастида) қараганда, одатда юқорида бош устида кўп жой қолдирилади. Бунинг сабаби, пол ёки подиумнинг горизонтал текислиги қисқарган ҳолатда кўринади, шунинг учун ҳам этюдда кенг жой қолдириш шарт эмас, негаки натура бош усти қисмига кенгроқ ҳаво муҳитини кўрсатиш мақадга мувофиқдир.
Тик турган қоматнинг чап ва ўнг томонида бир ҳил масофа ёки натура бурилиб турган томон фонида кўпроқ жой қолдириш керак бўлади. Агарда қўйилма ёнига мебел жиҳозлари ёки натюрморт киритилса, уларни ҳисобга олган ҳолда асосий маркази жой барибир инсон қоматига ажратилади, бош билан қўллари эса этюднинг композициянинг маркази қилиб белгиланади.




Я. Салпинкиди. «Шахноза».
Этюддаги қоматни ранг билан ёзишда кийимнинг бурмалари катта аҳамиятга эга. Рассомлар амалий иш жараёнида бурмаларни пайдо бўлиш қонуниятларини ўрганишлари керак.