7 -sinflarda o‘quvchida rasmiy fikrlash rivojlanadi. Bu yoshdagi talaba o'zini muayyan vaziyatga bog'lamasdan allaqachon fikr yurita oladi.
Olimlar 7 -sinflarda maktab o'quvchilarining aqliy qobiliyatlari masalasini o'rgandilar. Tadqiqotlar natijasida bolaning aqliy imkoniyatlari ilgari o'ylanganidan ko'ra kengroq ekanligi va tegishli sharoitlar yaratilganda, ya'ni. maxsus bilan uslubiy tashkilot o'rganish, 7 sinf o'quvchisi mavhum matematik materialni o'rganishi mumkin.
Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, aqliy jarayonlar yosh xususiyatlari bilan tavsiflanadi, tashkilot uchun zarur bo'lgan bilim va hisob muvaffaqiyatli o'rganish va talabalarning aqliy rivojlanishi.
2.2 Psixologik jihatlar kontseptsiyani shakllantirish
psixologik adabiyot va ilmiy tushunchalarni shakllantirish kontseptsiyasining asosiy qoidalarini aniqlang. Qo'llanma kontseptsiyani tugallangan shaklga o'tkazishning mumkin emasligi haqida gapiradi. Bola buni faqat so'zlarga emas, balki biz unda shakllantirmoqchi bo'lgan narsalarga qaratilgan o'z faoliyati natijasida olishi mumkin. Tushunchalarning shakllanishi nafaqat dunyoning maxsus modelini, balki muayyan harakatlar tizimini ham shakllantirish jarayonidir. Harakatlar, operatsiyalar va tushunchalarning psixologik mexanizmini tashkil qiladi. Ularsiz kontseptsiyani na assimilyatsiya qilish, na kelajakda muammolarni hal qilishda qo'llash mumkin emas. Shu sababli, shakllangan tushunchalarning xususiyatlarini ular mahsuloti bo'lgan harakatlarga murojaat qilmasdan tushunish mumkin emas. Va tushunchalarni o'rganishda qo'llaniladigan quyidagi harakatlar turlarini shakllantirish kerak: · Tan olish harakati tushunchani berilgan sinfga tegishli ob'ektlarni tanib olish uchun o'rganilganda qo'llaniladi. Bu harakat konyunktiv va ayiruvchi mantiqiy tuzilishga ega bo‘lgan tushunchalarni shakllantirishda qo‘llanilishi mumkin. · Xulosa chiqarish. · Taqqoslash. · Tasniflash. · tushunchalar tizimi doirasida ierarxik munosabatlarni o'rnatish bilan bog'liq harakatlar va boshqalar. Kontseptsiyani o'zlashtirish jarayonida ta'rifning roli ham ko'rib chiqiladi. Ta'rif - o'quvchi o'zaro ta'sir qiladigan ob'ektlarni baholashning indikativ asosi. Demak, burchak ta’rifini olgan talaba endi turli jismlarni ulardagi burchak belgilarining mavjudligi yoki yo‘qligi nuqtai nazaridan tahlil qila oladi. Bunday haqiqiy ish o'quvchining boshida ushbu sinf ob'ektlarining tasvirini yaratadi. Shunday qilib, ta'rifni olish shunchaki birinchi qadam kontseptsiyani tushunish yo'lida. Ikkinchi qadam - tushunchaning ta'rifini o'quvchilarning tegishli ob'ektlar bilan bajaradigan va ular yordamida boshlarida ushbu ob'ektlar tushunchasini quradigan harakatlariga kiritish. Uchinchi qadam predmetlar bilan turli harakatlarni bajarishda o’quvchilarni ta’rif mazmuniga e’tibor berishga o’rgatishdir. Agar bu ta'minlanmagan bo'lsa, ba'zi hollarda o'quvchilar ob'ektlarda o'zlari aniqlagan xususiyatlarga tayanadilar, boshqa hollarda bolalar ko'rsatilgan xususiyatlarning faqat bir qismidan foydalanishlari mumkin; uchinchidan, ko'rsatilgan ta'riflarga o'zlarini qo'shishlari mumkin. Kontseptsiyani o'zlashtirish jarayoni ustidan nazoratni ta'minlovchi shartlarth 1. Adekvat harakatning mavjudligi: u muhim xususiyatlarga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. 2. Amaldagi harakat tarkibini bilish. Masalan, e'tirof etish harakati quyidagilarni o'z ichiga oladi: a) tushunchaning zarur va etarli xususiyatlari tizimini yangilash; b) taklif etilayotgan ob'ektlarda ularning har birini tekshirish; v) olingan natijalarni baholash. 3. Harakatlarning barcha elementlarini tashqi, moddiy shaklda ifodalash. 4. Kiritilgan harakatni bosqichma-bosqich shakllantirish. 5. Harakatning yangi shakllarini o'zlashtirishda operativ nazoratning mavjudligi. N.F. Talyzina kontseptsiyalarning bosqichma-bosqich shakllanishi haqida batafsil to'xtalib o'tadi. Haqiqiy ob'ektlar yoki maketlar bilan 5-8 ta topshiriqni bajargandan so'ng, o'quvchilar hech qanday yodlashsiz, tushunchaning belgilarini ham, harakat qoidasini ham yodlaydilar. So‘ngra ish-harakat tashqi nutqiy shaklga o‘tkaziladi, bunda topshiriqlar yozma ravishda beriladi va tushuncha belgilari, qoida va ko‘rsatmalar o‘quvchilar tomonidan xotiradan chaqiriladi yoki yozib olinadi. Agar harakat tashqi nutq shaklida oson va to'g'ri bajarilgan bo'lsa, u ichki shaklga tarjima qilinishi mumkin. Topshiriq yozma ravishda beriladi va belgilarni takrorlash, ularni tekshirish, olingan natijalarni qoida bilan solishtirish, talabalar o'zlari bajaradilar. Birinchidan, har bir operatsiyaning to'g'riligi va yakuniy javob nazorat qilinadi. Sekin-asta nazorat faqat yakuniy natijaga kerak bo'lganda amalga oshiriladi. Harakat to`g`ri bajarilgan bo`lsa, u aqliy bosqichga o`tadi: harakatni o`quvchining o`zi bajaradi va nazorat qiladi. Talaba tomonidan nazorat faqat harakatlarning yakuniy natijasi uchun ta'minlanadi. Talaba qiyinchilik yoki natijaning to'g'riligiga ishonchsizlik mavjud bo'lganda yordam oladi. Ijro jarayoni endi yashirin, harakat butunlay aqliy holga keldi. Shunday qilib, harakatning shaklga aylanishi asta-sekin sodir bo'ladi. Umumlashtirish orqali o'zgartirish vazifalarning maxsus tanlovi bilan ta'minlanadi Harakatning keyingi o'zgarishi bir xil turdagi vazifalarni takrorlash orqali amalga oshiriladi. Buni faqat oxirgi bosqichlarda qilish tavsiya etiladi. Boshqa barcha bosqichlarda harakatni ma'lum bir shaklda o'zlashtirishni ta'minlaydigan faqat shunday bir qator vazifalar beriladi. Topshiriqlarning mazmuni va shakliga qo'yiladigan talablar 1. Vazifalarni tuzishda, shakllanayotgan yangi harakatlarga amal qilish kerak. 2. Vazifalar uchun ikkinchi talab - shaklning assimilyatsiya bosqichiga mos kelishi. Misol uchun, dastlabki bosqichlarda o'quvchilar ishlaydigan ob'ektlar haqiqiy transformatsiya uchun mavjud bo'lishi kerak. 3. Vazifalar soni shakllanayotgan faoliyatning maqsadi va murakkabligiga bog'liq. 4. Vazifalarni tanlashda shuni hisobga olish kerakki, harakatning o'zgarishi faqat shaklda emas, balki umumlashtirish, avtomatlashtirish va boshqalar nuqtai nazaridan ham sodir bo'ladi. Ushbu shartlar amalga oshirilganda ko'plab tajribalar o'tkazildi. Barcha holatlarda, N.F.Talizinaning fikriga ko'ra, tushunchalar nafaqat berilgan mazmun bilan, balki quyidagi xususiyatlar bo'yicha yuqori ko'rsatkichlar bilan ham shakllangan: sub'ektlar harakatlarining asosliligi; assimilyatsiya haqida xabardorlik; Talabalarning bilim va harakatlarga ishonchi; ob'ektlarning hissiy xususiyatlari bilan aloqaning yo'qligi; tushunchalar va harakatlarni umumlashtirish; shakllangan tushunchalar va harakatlarning mustahkamligi. Shunday qilib, bola asta-sekin ushbu sinf ob'ektlarining ma'lum bir qiyofasini shakllantiradi. Tushunchani haqiqatda tugallangan shaklda berish mumkin emas, uni faqat talabaning o'zi ob'ektlar bilan ma'lum harakatlar tizimini bajarish orqali qurishi mumkin. O'qituvchi o'quvchiga ushbu sinf ob'ektlarining muhim xususiyatlaridan ustun bo'lgan mazmun bilan ushbu tasvirni shakllantirishga yordam beradi va o'quvchi ishlaydigan ob'ektlarga ijtimoiy jihatdan rivojlangan nuqtai nazarni o'rnatadi. Kontseptsiya - bu o'quvchi tomonidan berilgan sinf ob'ektlari bilan amalga oshiriladigan harakatlar mahsulidir.
