To‘qimalar. Epiteliy to‘qimasi. Bezli epiteliy, bezlar. To‘qimalar ta’rifi, klassifikatsiyasi. Epiteliy to‘qimasi, uning turlari, tuzilishi. Bir kavatli yassi epiteliy. Bir kavatli kubsimon epiteliy. Ma’ruza rejasi

---

To‘qimalar. Epiteliy to‘qimasi. Bezli epiteliy, bezlar. To‘qimalar ta’rifi, 
klassifikatsiyasi. Epiteliy to‘qimasi, uning turlari, tuzilishi. Bir kavatli yassi 
epiteliy. Bir kavatli kubsimon epiteliy. 
Ma’ruza rejasi: 
1. To‘qimalar haqida tushuncha. 
2. To‘qimalarning tasnifi. 
3. Epiteliy to‘qimasi. Umumiy tasnifi. 
4. Topografiyasi. 
5. Genetik va morfofunksional tavsifi. 
6. Turli ko‘rinishdagi epiteliyning tuzilishi va vazifasi. 
7. Bezli epiteliy. Ekzokrin bezlarning umumiy xarakteristikasi. 
 
To‘qima haqida tushuncha. 
To‘qima – filogenetik taraqqiyot davomida hosil bo‘lgan, ma’lum bir 
tuzilishga va vazifaga ixtisoslashgan hujayralararo modda va undagi elementlar 
kompleksiga aytiladi. To‘qimalarning asosiy elementi – xujayralardir, ularning 
hosilalariga esa xujayra mahsuloti va xujayralararo modda deyiladi. Hujayralarning 
o‘zaro qo‘shilishidan hosil bo‘lgan – simplastlar (ko‘ndalang targ‘il mushak, 
sinsitiotrofoblastlar) va sinsitiy – takomillashmagan hujayralarning kiprikchalar 
orqali bog‘lanishi (emal a’zosining pulpasi, jinsiy hujayralar).
Hujayraning maxsulotiga ko‘ra trombotsitlar, epidermisning muguz qavati kiradi. 
Hujayralararo modda – asosiy modda va tolalardan iborat. Asosiy modda gel, zol 
yoki minerallashgan ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Tolalar ichida kollagen, elastik 
va retikulyar turlari farqlanadi. Hujayralar hujayralararo moddada alohida, ma’lum 
masofada (biriktiruvchi to‘qimada), o‘simtalar bilan bog‘langan (retikulyar 
to‘qima) yoki hujayra plastlari xosil qilib joylashishi mumkin (masalan, 
parenximatoz a’zolar, yurak mushagi). 
Epiteliy, ichki muxit, mushak va nerv to‘qimalari farqlanadi. SHu 
to‘qimalrdagi xar bir hujayra o‘zining ma’lum bir strukturasi va funksional 
belgilariga ega, ularni shu xususiyatlari bilan boshqa to‘qima hujayralaridan 
farqlash mumkin. Hujayralararo moddalar ham turli tipdagi to‘qimalarda o‘ziga 
xos tuzilgan. Ba’zida, alohida to‘qimalarning o‘zida hujayralar va hujayralararo 
moddalarning morfofunksional xususiyatlari turlicha bo‘lishi mumkin. SHuning 
uchun ba’zi to‘qimalar tarkibi turli ko‘rinishlarga ajratiladi. Masalan, ichki muhit 
to‘qimasini qon va biriktiruvchi to‘qimaga ajralishi mumkin, biriktiruvchi 
to‘qimaning o‘zini esa yana bir qator ko‘rinishlari mavjud (siyrak, zich 
biriktiruvchi to‘qima, suyak va tog‘ay to‘qimasi).
A’zolarning tarkibida xamma to‘qimalar bo‘ladi. Ularning ba’zilari a’zoning 
asosini hosil qiladi (skelet), ularga stroma deb ataladi, boshqalari esa – parenxima 
deyiladi. Parenxima a’zoning asosiy vazifasini bajaradi. Ko‘p hujayralar boshqa 
to‘qimalardan bazal membrana (uglevod-oqsil-lipid komponentli) bilan ajralib 
turadi. Bazal membrana to‘siq va tuzilma xosil qilish vazifalarini bajaradi. U 
matriks va IV tip kollagendan tuzilgan. 

---

2