Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Ko‘krak limfa yo‘li bo‘yin qismining topografiyasi. Ko‘krak limfa yo‘li
(ductus thoracicus) orqa ko‘ks oralig‘idagi qizilo‘ngach bilan o‘mrov osti arteri-
yasining boshlanish qismi orasidan bo‘yinning chap tomoniga o‘tadi. VII bo‘yin
umurtqasi ro‘parasida ductus thoracicus oldinga, yuqori va tashqariga, keyin esa
pastga yo‘nalgan yoy hosil qiladi, bu yoy narvon-umurtqa uchburchagi sohasida
joylashadi. Bu yerda ko‘krak limfa yo‘li chap plevra gumbaziga yondoshadi va
o‘mrov osti arteriyasining boshlanish qismi, yulduzsimon tugun, umurtqa arteri-
yasi va venasining oldidan o‘tadi (yana pastki qalqonsimon arteriya, bo‘yinning
ko‘ndalang arteriyasi va kurak usti arteriyalarining ham oldidan o‘tadi).
Bo‘yin ichki uchburchagidagi tomir-nerv tutami (a.carotis communis,
v.jugularis interna et n.vagus) ko‘krak limfa yo‘lidan oldinda qoladi, n.phrenicus
esa limfa yo‘li yoyining orqasida joylashadi (102-rasm).
Ko‘krak limfa yo‘li, ko‘pincha, bir necha poyalarga bo‘linadi, bu esa amaliy
ahamiyatga ega. Chunki limfa yo‘llarining bir qismi qisilib qolganda limfa hara-
katini mana shu tarmoqlar ta’minlaydi. Bir necha tarmoqlari bo‘lishiga qaramas-
dan, ko‘krak limfa yo‘li, ko‘p hollarda venaga bitta poya shaklida, ko‘pincha,
chap ichki bo‘yinturuq venasiga, kam hollarda, chap vena burchagiga quyiladi.
BO‘YINNING TASHQI UCHBURCHAGI,
TRIGONUM COLLI LATERALE
Sohani oldindan to‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ichsimon muskulining orqa qirg‘og‘i,
orqadan – trapetsiyasimon muskulning oldingi qirg‘og‘i, pastdan – o‘mrov suya-
gi chegaralaydi.
Sohaning terisi yupqa va harakatchan. Undan keyin birinchi fassiya hamda
sohaning pastki-oldingi bo‘limida – bo‘yinning teri osti muskuli keladi. Birinchi
va ikkinchi fassiyalar orasida to‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ichsimon muskulining orqa
qirg‘og‘i bo‘ylab v.jugularis externa o‘tadi. Shu qatlamning o‘zida o‘mrov suya-
giga qarab yo‘naladigan bo‘yin chigalining teri nervlari - nn.suprascapulares bo-
radi. To‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ichsimon muskuli orqa qirg‘og‘ining o‘rtasida boshqa
teri nervlari paydo bo‘ladi (nn.occipitalis major, auricularis magnus, cutaneus
colli).
Ikkinchi fassiya uchburchak sohasida o‘mrov suyagining oldingi-yuqori qir-
rasiga birikuvchi bitta varaq shaklida joylashadi.
Uchinchi fassiya trigonum colli leteralis sohasida uning pastki-oldingi bur-
chagini egallaydi yoki faqat trigonum omoclaviculare sohasidagina bo‘ladi.
Trigonum omotrapezoideum sohasida uchinchi fassiya bo‘lmaydi, u yerda,
ikkinchi fassiya ostida mm.scaleni, levator scapulae va boshqalarni qoplovchi
beshinchi fassiya joylashadi. Ikkinchi va beshinchi fassiyalar orasidagi kletchat-

---

155
ka qatlamida qo‘shimcha nerv joylashgan. Nerv bo‘ylab bir necha limfa tugunlari
joylashadi.
Trigonum omoclaviculareda, uchinchi fassiya orqasida, o‘zida o‘mrov usti
limfa tugunlarini tutuvchi qalin yog‘ qatlami, chuqurda esa beshinchi fassiya
bo‘ladi. Uning ostida tomir-nerv tutami joylashadi.
Bo‘yin tashqi uchburchagi tomir-nerv tutamini (94-rasm) o‘mrov osti ar-
teriyasi (uning uchinchi bo‘limi) va yelka chigali hosil qiladi. Ular bu yerga nar-
vonaro tirqishdan keladi. Bu yerda yelka chigali yuqorida va tashqarida, o‘mrov
osti arteriyasi pastda va ichkarida joylashadi. Arteriya va yelka chigali g‘ovak
kletchatka bilan o‘ralgan bo‘lib, unda bir nechta limfa tugunlari joylashadi. O‘mrov
osti arteriyasi I qovurg‘a ustida, oldingi narvon muskulining lateral qirg‘og‘i bilan I
qovurg‘a hisobiga hosil bo‘lgan burchakda, Lisfrank do‘mbog‘idan orqada va tashqar-
ida joylashadi. U yerga ushbu muskul birikadi (arteriyani ochishda Lisfrank
do‘mbog‘i muskulning lateral qirrasida oson aniqlanadi). Bu yerda o‘mrov osti ar-
teriyasi oxirgi tarmog‘i - a.transversa colli boshlanadi, uning atrofida limfatik tu-
gunlar zanjiri hosil bo‘ladi.
Bo‘yinnning tashqi uchburchagida qiyshiq-ko‘ndalang yo‘nalishda o‘mrov
osti arteriyasining uchta shoxi o‘tadi: 1) a.cervicalis superficialis – yelka chiga-
lidan oldinda o‘tadi; 2) a.transversa colli – chigal poyalari orasida o‘tadi; 3)
a.suprascapularis – o‘mrov suyagining orqasida, unga parallel boradi (104-rasm).
A.subclavia I qovurg‘aning oldingi yuzasi bo‘ylab bo‘yindan pastga tusha-
di; u o‘mrov va I qovurg‘a orasida joylashib, o‘mrov suyagi o‘rtasiga akslanadi.
O‘mrov osti venasi (97- va 104-rasmlar) ham I qovurg‘ada, lekin o‘mrov
osti arteriyasidan oldinda va pastda, o‘mrovning orqasida joylashadi va u yog‘iga
spatium antescalenum orqali o‘tadi. Vena bu yerda oldingi narvonsimon muskul
orqali arteriyadan ajralib turadi.
104-rasm. Bo‘yinning
tashqi uchburchagi.
1–
m
. 
sternocleidomastoi-
d e u s
; 2–
n
.
a u r i c u l a r i s
magnus
; 3–
n
. 
transversus
colli
; 4–
m
. 
omohyoideus
, 
a
.
cervicalis
ascendens
;
5–
a
. 
ervicalis
superficialis
;
6–
m
. 
scalenus
anterior
, 
n
.
phrenicus
; 7–
n
. 
subclavius
;
8–Pirogov vena burchagi; 9–
t r u n c u s
s u b c l a v i u s
(
lymphaticus
);
10–
a
. 
suprascapularis
;
11–o‘mrov suyagi;
12–
plexus
brachialis
, 
a
.
subclavia
;
13–
m
. 
omohyoideus
;
14–
m
. 
scalenus
medius
, 
n
. 
thoracicus
longus
; 15–
a
. 
transversa
colli
;
16–
m
. 
trapezius
; 17–
m
. 
scalenus
posterior
; 18–
n
. 
dorsalis
scapulae
;
19–
m
. 
levator
scapulae
; 20–
n
. 
accessorius
; 21–
m
. 
splenius
capitis
;
22–
n
. 
occipitalis
minor
.

---