Toparlardin’ na’tiyjeligi Reje: Social gruppalar hám olardıń qásiyetleri Gruppani shólkemlestiriw

3.Jumısshı kúshi sapasın asırıw
Personalni rawajlandırıw shaxs qádiriyatların ózgertiw bolıp, ol xızmetkerdiń bilim hám kónlikpelerin ózgertiwdi talap etedi. Personalni rawajlandırıw — jumısshı kúshi sapasın asırıwǵa qaratılǵan. Jumısshı kúshi sapası ekonomikalıq kategoriya retinde insannıń miynetke uqıpın qáliplestiriw hám rawajlandırıw maydanınan shaxs hám jámiyet, xızmetker hám jumıs beretuǵın ortasındaǵı munasábetlerdi hám de bul munasábetlerdiń islep shıǵarıw iskerliginde kórinetuǵın etiw dárejesin bildiredi. Miynet processinde kórinetuǵın bolatuǵın insan qásiyetleri arnawlı bir quramdı quraydı. Tómendegiler bul quram bólekleri bolıp tabıladı:
- qızıǵıwshılıq (motivatsiya ) qásiyetleri;
- kásiplik-ilmiy tájriybe qásiyetleri;
- intellektual (intellektuallıq ) ayrıqshalıqlar ;

Qızıǵıwshılıq quramı

Intellektual ayrıqshalıqlar

Salamatlıq

Ilmiy tájriybe

Orın qásiyetleri
- Bul ayrıqshalıqlar óz-ara baylanıslı bolıp, tikkeley jumısshı kúshine, sapasına tásir kórsetedi. 3-suwret Jumısshı kúshi sapası quramınıń óz-ara baylanıslılıǵı.

Búgingi kúnde taraqqiy etken barlıq kompaniya hám firmalarda jumısshı kúshi sapasın asırıwǵa asa úlken itibar berilip atır. Atap aytqanda, AQSHning „Motorolla” korporatsiyasi qánigeler hám menejerlerdi tayarlaw hám de mamanlıǵın asırıw ushın oqıw orayları keń tarmaǵı menen birgeliqda óz texnika universitetine de iye. Sońǵı on jıl ishinde korporatsiyaning kadrlar tayarlaw ushın sarp etiw-ǵárejetleri 7 millionnan 120 million dollarǵa jetti.

Jumısshı kúshi sapasına tásir kórsetiwshi faktorlardı olar baǵdarına qaray úsh gruppaǵa ajıratıw múmkin:
1. Tikkeley tásir faktorları. Olarǵa tikkeley miynet iskerligi menen baylanıslıhamda insannıń miynet iskerligi processinde qábiletlerin ámelge asırıwǵa tásir kórsetiwshi faktorlar kiredi. Bul faktorlar miynet turmısı sapası menen baylanıslı. Miynet turmısı sapası bolsa insannıń miynet processinde qábiletlerin rawajlandırıw ushın shárt-shárayatlar jaratılǵan, joqarı hám turaqlı jumıs haqi kepillik berilgen jumıs jayları bar ekenligi menen belgilenedi. Joqarı miynet turmısı sapası tómendegiler esabına támiyinlenedi
- jumıs qızıqlı bolıwı kerek;
- personal miynetine múnásip ádalatlı aqsha alıwı kerek;
- miynet shárt-shárayatları qolay bolıwı kerek;
- administraciya tárepinen qadaǵalaw ılajı bolǵanınsha kemrek bolıwı, lekin qadaǵalaw qılıw zárúrshiligi bolǵanda, álbette, qadaǵalaw ámelge asırılıwı kerek;
- xızmetkerler óz jumıslarına tiyisli bolǵan qararlar qabıl etiliwinde qatnasıw etisleri dárkar ;
- xojalıq hám medicinalıq xizmet kórsetiw quralları menen támiyinlengen bolıwı kerek.
Miynet turmısı sapası miynetten qaniqish payda etiw sezimin kúsheytiw, óz mamanlıǵın asırıwǵa umtılıwda óz ańlatpasın tapar eken, yaǵnıy jumısshı kúshi sapa kórsetkishlerin jaqsılawǵa kómeklashar eken, usılardan kelip shıqqan halda miynet turmısı sapası táreplerine jumısshı kúshi sapasın asırıwshı faktorlar, dep qaraw múmkin.
2.Tikkeley bolmaǵan tásir faktorları. Olarǵa ámeldegi jumısshı kúshin ámeldegi jumıs kúshine aylandırıw procesine tásir kórsetiwshi faktorlar kiredi. Olar miynet procesine qosılǵan hám jumısshı kúshi ulıwma sapasına tásir ótkerediler. Bular :
- sociallıq-siyasiy shártler bolıp tabıladı. Olar arnawlı bir sapa daǵı jumısshı kúshin qáliplestiriw maqset hám wazıypaların anıqlap berip, basqa barlıq faktorlar ushın negiz esaplanadı :
- ilimiy-texnika rawajlanıwı ;
- ekologiyalıq sharayatlar ;
- nufus (demografik) jaǵdaylar.
Hámel dárejesi bárháma da kásiplik rawajlanıw basqıshı menen baylanıslı emes. Lawazımǵa kóterilgen insan kásip ilmiy tájriybesi boyınsha áne sol dárejede joqarıǵa kóterilmagan bolıwı múmkin. Sol sebepli shaxs rawajlanıwınıń (lawazımda ósiw) udayı tákirarlanatuǵın waqıtı hám kásip ilmiy tájriybesi asıwı (iskerlik túrin iyelew basqıshları ) ni parıqlay alıw kerek.
Personalni rawajlandırıw onıń básekige shıdamlılıǵına tuwrıdan-tuwrı tásir kórsetedi. Xızmetkerdiń básekige shıdamlılıǵı jumısshı kúshi sapası, shaxstıń dóretiwshilik múmkinshilikleri, jumıs menen bántlik hám jumıs kúni dawam etiw waqti kepillik berilgenligi, dáramat miqtsori menen belgilenedi.
Personalni rawajlandırıw tómendegi shártlerge baylanıslı :
- kárxananıń personalni búgingi jumısında hám keleshekti gózlep rawajlandırıwǵa mútajligi;
- xızmetkerlerdi rawajlandırıw potencialı, yaǵnıy olardıń ele paydalanilmagan
bilimleri, qábiletleri bar ekenligi;
- personalning rawajlanıwǵa mútajligi;
- personalni rawajlandırıw múmkinshiligi, yaǵnıy finanslıq, miynet, texnika hám basqa resurslarınıń bar ekenligi.
Rawajlanıwǵa mútajlik bárháma da ózgerislerge uyqas tushavermaydi. Júzege shıqqan mashqalalardi sheshiw ushın bárháma da bir ǵana personalni oqıtıwdıń ózi jetkilikli etpeydi, bálki shólkemlestirilgen sistemada ózgerisler de talap etiledi. Olar jumısqa qızıq -tirish hám xoshametlew sistemasın, basshılıq usılın, jumıstı shólkemlestiriw marketingini, juwapkershilikti qayta bólistiriwdi hám basqa máselelerdi ózgertiw zárúrshiligin da tuwdırıwı múmkin.
Kompaniya yamasa firmada jańalıqlardı engiziwde arnawlı bir qaǵıydalarǵa ámel etiw talap etiledi. Bul, birinshiden, personalga ózgerislerdiń kárxana dástúrlerimenen ajıralmas (jańalıq — ámeldegi eskining unamlı rawajlantirilgan kórinisi) ekenligin ańlatadı. Ekinshiden, ózgerisler kirgiziw sistemasın — oqıtıw programmaları, jańa jollamalardı tarqatıw basqıshları hám basqa máselelerdi sheshiw quralların jaratıw kerek boladı. Úshinshiden, jámáát aǵzaları jeke tapsırmaların ózgertiw kerek. Bul ózgertiwlerdi kim birinshi baslawı da áhmiyetli. Ol bul jámáát ushın rásmiy jetekshi esaplanmasa da óz artınan basqalardı ergashtirish qábiletine iye abroylı shaxs bolıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. hám aqır-aqıbetde, tórtinshiden, jańalıqlar jámáátke tolıq túsintiriliwi dárkar. Túsindiriw ápiwayı, kópshilikke arnalǵan bolsa, sorawlar da kem boladı.
Kompaniya yamasa firmada personalni rawajlandırıwǵa qolay ortalıqtı jaratıw ushın koorporativ ideyanı engiziw zárúrli bolıp tabıladı. Bul ideyalar tómendegilerden ibarat bolıwı múmkin:
1. Eń jaqsı tálim-tájiriybe. Teoriyalıq shınıǵıwlar, bilimlerdi úyreniw, jumıs kónlikpeleri payda etiw ushın júdá paydalı. Lekin ámeliy bilimler tájiriybe arqalıǵana iyelenipdi. Tájiriybe tekǵana tikkeley kásip kónlikpelerine ámeliyatda úyretiw processinde, bálki oqıtıwdıń programmalıq usılları qollanılǵanda da iyelenishini esta saqlaw kerek.
2. Kompaniya xızmetkerleri oqıtıw -jámáát process ekenligin jaqsı biliwleri kerek. Eń tereń hám paydalı rawajlanıw informaciyanı bir yoqlama derekten alǵanda emes, bálki bilimler menen bólesiw nátiyjesinde ámelge asadı.
3. Bilimler menen nátiyjeli ayırbaslaw tek maǵlıwmatlarǵa tez jol tabıwdangina ibarat emes. Kompyuterdiń programmalıq támiynatı hám „Internet" texnologiyaları maǵlıwmatlardan xabarlı bolıwdı ańsatlashtiradi, biraq xızmetkerlerdiń ózinde axboroglarni tarqatıwǵa qızıǵıwshılıq bolıwı kerek.
4. Dástúriy kárxana xızmetkerleri ızleniwshi bolıwları múmkin. Lekin olar basshılıq lawazımında bolmasalar, izertlewler nátiyjesi joytıladı yamasa ashiq jarıya etińmeydi. Úzliksiz oqıytuǵın kárxanada bolsa ızleniwshilik bárháma hám hámme orında kórinetuǵın boladı. Bul, ásirese, jámáát bolıp islewde ayqın kózge taslanadı.
5. Qádiriyatlar hám dúńyaǵa kózqaraslar sisteması ortaq bolıwı kerek. Xızmetkerler ortasında ótkeriletuǵın sorawlar kóbinese, hátte birgelikte isleytuǵın insanlardıń da islep shıǵarıw processlerine qarawları túrlishe bolıwınan dárek berip turıptı. Eger xızmetkerlerdiń pikirlewi — kriteryalar, qádiriyatlar, jantasıwlar ulıwmalastırılıp, jámáát barlıq aǵzaları tárepinen qabıl etilmegen bolsa, bilimler ayırbaslaw quramalı keshedi.