Toparlardin’ na’tiyjeligi Reje: Social gruppalar hám olardıń qásiyetleri Gruppani shólkemlestiriw

Orta social gruppalarǵa kárxana, shólkem, shólkem Gruppalari (yuridikalıqShaxslar ) hám de tapy birlikke (qala, rayon, máhelle) tiyisli puqaralar kiredi.
Kishi social gruppalar delingende islep shıǵarıw brigadasi, kárxana bólimi hám xızmeti, shańaraq aǵzaları tu’siniledi.
Islep shıǵarıw salasında tómendegi gruppalar parıq etedi: Gruppa — orta social gruppa esaplanıp, maqsetler, sheriklik principlerı ortaqlıǵı, toparıy jeke mápler uyqaslashtirilishiga tiykarlanǵan wazıypalardı sheshiw menen bánt bir kárxana yamasa shólkemlerde miynet etiwshi insanlar awqamı bolıp tabıladı.
Gruppa — kishi social gruppaǵa tiyisli bolıp, maqsetler ortaqlıǵı, etika normaları, gruppalı hám jeke mápler uyqaslashtirilishi tiykarında tikkeley bir-birleri menen baylanısda bolǵan insanlar awqamı bolıp tabıladı. “Personalni basqarıw” páninde gruppalar Gruppa bólegi esaplanadı.
Gruppalardıń tómendegi ayriqsha qásiyetleri bar:

• 
  gruppa aǵzaları ózleri hám óz xızmetlerin gruppa menen pútin halda oyda sawlelendiriledi;
  
• 
  gruppa aǵzaları ortasındaǵı óz-ara munasábetler tikkeley baylanıs etiwge tiykarlanǵan ;
  
• 
  nátiyjeli iskerlik kórsetetuǵın gruppada gruppa aǵzalarına óz qábiletlerine hám de gruppa daǵı xızmetler bólistiriwine uyqas túrde iskerlik kórsetiw shártsharoiti jaratıladı.
  

Personalni basqarıw teoriyasına muwapıq gruppalar :
rásmiy gruppalarǵa hám rásmiy bolmaǵan gruppalarǵa bólinedi.
Rásmiy gruppanıń tiykarǵı ózgesheligi ol daisha administraciya ǵayratı menen dúziliwi, kárxana quramı hám shtatlar dizimine bólindi retinde kiritiliwi bolıp tabıladı.
Rásmiy gruppalardıń túrleri tómendegishe bolıp tabıladı:
1. Baslıq toparı (komandası ) kárxana (kárxana bólindi) basshısı, onıń tikkeley orınbasarları hám járdemshilerinen ibarat boladı.
2. Funksiyalı gruppa funksiyalı bólindi (xızmet, bólim, filial, gruppa ) basshısı hám qánigelerin birlestiradi.
3. Islep shıǵarıw toparı basqarıwdı tómen buwını (brigada, uchastka ) de arnawlı bir miynet iskerligi menen bánt baslıq hám jumısshılardan ibarat boladı
4. Komitet kárxana ishindegi gruppa esaplanıp, joqarı buwın administraciyası oǵan qandayda bir joybar yamasa tapsırmanı orınlaw ushın óz wákilliklerin beredi.
5. Rásmiy bolmaǵan gruppalar — qálegenlik tiykarında, arnawlı bir maqsetlerge erisiw ushın shólkemlesken kishi social gruppalar esaplanadı. Olar rásmiy baslıq buyrıǵı yamasa buyrıqı menen emes, bálki Gruppa aǵzalarınıń ulıwma qızıǵıwshılıqları, tilekleri, mápleri, basqa qásiyetleri tiykarında quram tabadı.
Ótkerilgen izertlewler adamlardıń rásmiy bolmaǵan gruppalarǵa qosılıwlarınıń tómendegi eń zárúrli belgilerin kórsetedi:
1. Tiyislilik. Insannıń óz qızıǵıwshılıqları, tilekleri, mápleri boyınsha arnawlı bir social gruppaǵa qosılıw — mútajlikti belgileydi.
2. Járdem. Rásmiy gruppada xızmetker baslıqtıń mudami bánt bolıwı, kásiplesleri tárepinen sın pikirge dús keliwi múmkinshiligı hám basqa sebeplerge kóre ózi mútáj bolǵan járdemdi ala almaydı. Rásmiy bolmaǵan gruppalarda bolsa bunday járdemge mútajlik hesh bir mashqalasız qandiriladi.
3. Qorǵaw. Bul — insanlardıń gruppalarǵa qosılıw ushın eń áyyemgi mútajligi esaplanadı. Házirgi bazar ekonomikası sharayatında keskin báseki, ıssızqolish qáwipi sebepli xızmetkerler social qorǵawǵa ásirese úlken mútajlik sezim etediler.
4. Baylanıs. Bul da insanlardıń ózleri menen islep atirǵan kásiplesleri menen jaqın baylanısda bolıw, óz-ara pikirler almaslaw, máslahátlesiw, bir-birlerin jańalıqlardan xabarlı qılıw hám basqa tábiy mútajliklerinen kelip shıǵadı.
5. Unawshılıq. Insanlardıń bir-birnni xosh kóriwi yamasa, kerisinshe, unamawshılıqları kóp jixatdan olardıń jeke sapalarına baylanıslı. Miynet dawları — jumıs beretuǵın hám xızmetker ortasında miynet to'trisidagi nızamlar hám basqa normativ hújjetlerdi, miynet shártnamasında názerde tutılǵan miynet shártlerin qollanıw maydanınan kelip shıqqan kelispewshilikler bolıp tabıladı. Bunday jaǵdaylarda konflikttiń xızmetker mápin ańlatpa etiwshi tárepi bolıp xızmetkerlerdiń wákillik organı qatnasıwı múmkin.
Jalǵız miynet dawları :
- miynet dawları komissiyaları ;
- rayon (qala ) sudi tárepinen qorıb shıǵıladı.
Personalni basqarıwda miynet dawları hám olardı basqarıw úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Social turaqlılıq bazar munasábetleri ushın eń zárúrli shárt esaplanadı. Social máplerdi miynet dawlarisiz, olardıń eń keskin halda kórinetuǵın bolatuǵın kelispewshilik (konflikt) siz ámelge asırıw, birinshi náwbette, ámeldegi qarama-qarsılıqlardıń ózgesheligi hám tereńligine baylanıslı.
Insanlardıń qarawlarındaǵı ayırmashılıqlar, ol yamasa bul voqyeani aqıl etiw hám de olarǵa ataq beriwde olar oy-órisleriniń bir-birlerinikiga uyqas kelmewi kóbinese tartıslı yamasa kelispewshilikli jaǵdaylarǵa alıp keledi. Eger payda bolǵan jaǵday óz-ara munasábet urıs qatnasıwshısılarınan birewine óz aldına qoyǵan maqsetke Jetiwine qáwip tuwdırsa, ol halda kelispewshilikli jaǵday júz beredi.
Sonday etip, kelispewshilikli jaǵday — táreplerdiń qandayda -bir haqqındada qaramaqarshi, qarama-qarsılıqlı kózqarası, qarama-qarsılıqlı maqsetlerge umtılıwı, olarǵa erisiw ushın hár túrli quraltardan paydalanıwı, mápler, tileklerdiń bir-birine uyqas kelmewi hám sol sıyaqlılar bolıp tabıladı. Kelispewshilik (konflikt) — (latınsha “conflictus”— “to'qnashish” sózinen) insanlar, social gruppalar, social shólkem (institut ) lar, ulıwma jámiyet munasábetleri sistemasındaǵı kelispewshilikler rawajlandiriwdiń joqarı dárejesi bolıp tabıladı.
“Kelispewshilik” túsiniginiń tariypi kóp. Olardan biri XX ásirdiń 50-jıllarında social kelispewshilikler boyınsha Amerika qánigesi L. Kozer tárepinen usınıs etilgen. Ekinshisi F. M. Barodkin hám N. M. Koryak tárepinen ótken ásir 80-jıllardıń aqırında ilgeri surilgan bolıp, házirgi waqıtta bunnan keń qollanilmoqtsa. Yaǵnıy Kelispewshilik — bir-birine keri jóneltirilgen maqsetler, mápler, kózqaraslar, pikirler yamasa eki hám odan artıq kisiniń qarawları dúgilisiwinen ibarat esaplanadi. Usı tariypda keri maqsetler, mápler formasındaǵı dúgilisiw mánisi kórsetilgen bolıp, tásir kórsetiw usılları máselesi belgisiz qaladı.
Kelispewshiliktiń kárxana turmısındaǵı rolin anıqtasavvur etpesten kelispewshilikli jaǵdaydıń qurılısshılıq potencialınan paydalanıw amri-mahol

Kelispewshilik funksiyaları
Unamlı	Unamsız
Kelispewshiliktegi tárepler ortasındaǵı jaǵdaynı jumsatiw	Kelispewshilikte qatnasıw ushın úlken extiroslar, materiallıq ǵárejetler
Oppoziciyaner tuwrısındaǵı jańa maǵlıwmat alıw	Hodimlarni bosatıw, imtizomni tómenlewi, jámáátte social - ruxiy ortalıqtıń jamanlasıwı
Sırtqı dushpan menen gu’resiw ushın jámáátti tig’izlaw	Jeńiliske ushıraǵan gruppalar tuwrısında dushpan retindegi oyda sawlelendiriwge ıyelew
Ózgeris hám rawajlanıwǵa xoshamet	Jumısqa ziyan alıp kelgen halda kelispewshilikiy munasábetler procesi menen ha’dden tis bánt bolıwı
Jumisshilardag’i boysınıwshılıq sezimin saplastırıw	Kelispewshilik juwmaqlanǵanan keyin, jumishilar bir bólegi ortasında sheriklik dárejesiniń azayıwı
Oppoziciyanerler múmkinshiliklerin shamalap kóriw	Ámeliy munasábetlerdi tańlawdıń quramalılıǵı “kelispewshilik izi”

Kelispewshiliktiń unamlı qásiyetlerinen ekewine bólek toqtalıw kerek. Kelispewshilik — mashqalanı anıqlawdıń quralı retinde. Ámelde hár qanday kelispewshilikli jaǵdaydıń payda bolıwı adamlar, gruppalar, shólkemler ortasındaǵı munasábetlerde mashqala bar ekenliginen dárek beredi. Kelispewshiliktiń xoshametlentiretuǵın funksiyası. Biz ózgeriwshen dúnyada jasaymız. Ózgeris pátleri barǵan sayın ortmokda, olar menen birge biziń jańalanıwlarǵa psixologiyalıq qarsılıgımizni da kúshaytadı.

Kelispewshiliktiń negizi. Onıń elementleri retinde oppoziciyanerler (bir-birine qarsı turǵanlar ) hám kelispewshilik ob'yekti júzege shıǵadı. Sub'yektlarning óz-ara munasábetlerinde olar minez-qulqlarına oppoziciyanerlerdiń rásmiy, birpara jaǵdaylarda bolsa rásmiy bolmaǵan mártebesi, olardıń hámel dárejesi, yaǵnıy olar ámelde iye bolǵan húkimet dárejesi tásir kórsetedi.
Kelispewshilik sebepleri kózqarasınan olardı úsh túrge ajıratıw múmkin.
Birinshisi — maqsetler kelispewshiligi. Bul halda kelispewshilikte qatnasuvshılar kelispewshilik ob'yektini keleshekte qanday bolıwına túrlishe kózqarasda boladılar.
Ekinshisi — qarawlar daǵı ayırmashılıqlar sebepli júzege shıqqan kelispewshilikler bolıp tabıladı. Bunda hal atırǵan máselelerge qarawlar, ideyalar, pikirler túrlishe boladı. Bunday kelispewshiliklerdi sheshiw ushın maqsetler kelispewshiliklerine qaraǵanda kóp waqıt talap etiledi.
Úshinshisi — sezimiy kelispewshilik bolıp tabıladı. Bul kelispewshilik urıs qatnasıwshısılardıń bir-birleri menen munasábetlerinde túrlishe sezim-sezim, intalar payda bolıwı arqasında payda boladı.
Bunday kelispewshilikler negizinde psixologiyalıq sebepler jatqanlıǵı ushın olardı sheshiw barlıǵınan da salmaqli keshedi.