Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

XI BOB. XIX ASR OXIRI VA XX ASR BOSHLARIDA
VEVROPADAGI TOMOSHA TURLAR1

1. 
   Estrada - kichik shakldagi tomosha turi
   

Estrada tushunchasi - lotincha tomosha ko’rsatish uchun maxsus ko’tarilgan. joy ya’ni sahna ma’nosini beradi. XIX asr oxiriga kelib bu tushuncha yakka tartibda, kichik shaklda ijod qilish ma’nosini anglata boshladi. Dramaturg pyesa, rejissyor spektakl, aktyor obraz yaratadi. Uchala jarayon bir kishida mujassam bo‘lib, u kichik shakldagi tomosha yaratsa, nomer deb ataldi. Tomosha - nomer yaratish san’ati XX asrdan boshlab estrada deb atala boshlandi. Nomer yaratgan va uni san’t darajasida namoyish qilgan shaxs esa estrada aktyori deb ulug’lana boshlandi.
Estrada deb nom olgan sahnada esa parda - sahna ortidagi «gorizont», yonidagi kulis - sahna sathini aylantiradigan mashina bo'lmaydi. U shu jihati bilan maxsus jihozlangan teatr sahnasidan farq qiladi.
XIX asrga kelib yirik shaharlarning ko'payishi va sanoatning rivojlanishi shaharliklar madaniyatini o'zgartirib yubordi. Natijada, teatr san’ati turlari qatorida opera va balet nomi bilan, aktyorlardan yuqori darajadagi tayyorgarlik ko'rish, teatrdan esa katta sarf- harajatlarni talab qiladigan katta shakldagi tomoshalar yaratish yuqori maqomga ega bo‘ldi. Bu davr talabi edi. Chunki qorni to'q, usti but, tashvishi yo‘q aslzodalar uchun zerikkan paytida ermak bo‘ladigan, ko’ngil ochadigan tomosha joylari yaratildi.
Zerikkanlar ehtiyojidan kelib chiqib badiiy jihatdan «katta shaklda» ifodalangan teatr spektakllari - uch aktli. ikki antraktli - tanaffusli tomoshalarga aylantirildi. Ikki marta tomoshadan tanafTusga chiqqan zodagonlarga teatr foye va bufetlarida bir-birlari bilan suhbatlashishlari uchun yaratilagan sharoit ularga ma’qul bo’ldi.
Shunday qilib, «katta shaklda»gi tomoshalar ko’rsatadigan teatrlar kuni bilan tomosha kutib zerikkan zodogonlarni kechasi bir joyga to'playdigan hamda vaqtni o'tkazish uchun xumorbosdi, ermak va ovunchoq bo‘la oladigan markazlarga aylandi. Bu davr yana «katta shaklda» ifodalanadigan tomoshalar shaklini ham yaratdi va uni «konsert» deb atadi. Konsert - teatrga raqobat bo‘la olgan hamda «kichik shaklda»gi tomoshalarni estrada san’ati darajasiga olib chiqqan. ijodkorlarni bir joyga to‘playdigan tadbir bo’lib qoldi. «Konsert»ga alohida to'xtalguncha uning shakllanish jarayoniga nazar tashlaymiz.

2.