Томонидан дарслик сифатида тавсия этилган

мўлжалланган маҳсулотлар ҳисобланади.
Шунга кўра, кўпинча ижтимоий 
ишлаб чиқаришнинг пировард натижаси сифатида ялпи миллий маҳсулот, 
ялпи ички маҳсулот, соф миллий маҳсулот (миллий даромад) ва бошқаларни 
кўрсатиш мумкин.
Яратилган маҳсулотдан истеъмол қилинган ишлаб чиқариш 
воситалари қиймати чегириб ташланса, қолган қисми соф маҳсулот 
дейилади.
Демак, соф маҳсулот бевосита ишлаб чиқариш ва хизмат 
кўрсатишда банд бўлган менежерлар, ишчилар, деҳқонлар ва мухандислар, 
техник ходимлар ва бошқаларнинг янгидан сарф қилинган меҳнати билан 
яратилган зарурий ва қўшимча маҳсулотдан иборатдир. 
Зарурий маҳсулот деб ишчи ва хизматчилар иш вақтининг бир 
қисми бўлган зарурий иш вақтида зарурий меҳнат билан яратилган, 
ишчи кучини нормал ҳолатда сақлаш ва қайта тиклаш учун зарур 
бўлган маҳсулотга айтилади.
Бунга келгуси авлод ишчиларини етиштириш, 
яъни ишчиларнинг оиласи ва болалари учун зарур бўлган маҳсулот ҳам 
киради. 
Соф маҳсулотнинг зарурий маҳсулотдан ортиқча қисми, яъни 
қўшимча иш вақтида ходимларнинг қўшимча меҳнати билан яратилган 
қисми қўшимча маҳсулот дейилади.
Янгидан яратилган соф маҳсулотнинг 
таркибини қуйидаги 2.5-чизмада аниқроқ тасвирлаш мумкин.
Ҳар бир корхонада, тармоқда қўшимча маҳсулот ҳажмини кўпайтириш 
асосан уч йўл билан – ишловчилар сонини кўпайтириш, иш кунини узайтириш 

---

130 
ва иш куни чегараси ўзгармаган ҳолда зарурий иш вақтини камайтириш 
эвазига қўшимча иш вақтини кўпайтириш йўли билан амалга оширилади. 
 
2.5-чизма
Зарурий ва қўшимча маҳсулотнинг сотилиб пулга айлангандан кейин 
ўзгарган шакллари 
 
 
Иш куни ўзгармаганда зарурий иш вақтини камайтириб, қўшимча иш