1969-yil
215
MENGA YETIB KELMAGAN XAT
(H assos shoira, ja fo k a s h inson
S a ida Z u n nunova hayotidan bir shingil)
E llik to ‘rtinchi yili Saidaxondan bir xat oldim. Unda
avval ham xat yuborganini aytgan edi.
«Bilmadim, bu yuborayotganim xatmi, hikoyami yo
boshimdan o ‘tgan savdolarmi? 0 ‘qigan b o ‘lsangiz, o ‘zingiz
biron nim a deb nomlarsiz...»
Saidaxon aytgan o ‘sha xat m enga yetib kelmagandi.
«Boshimdan o ‘tgan savdolar» deganidan xat yetib kelmagani
ayon b o ‘ldi.
Qaytib keldim. Saidaxon bilan diydor k o ‘rishdik. Bir
kuni u o ‘sha xatdan gap boshladi. Olmaganimni aytdim.
- Xatda ancha gap bor edi. N im alar yozganimni hozir
aytib berolmayman. Uyma-uy ko‘chib yurganim dan xatning
qoralamasi ham y o ‘qolib ketgan. Afsus, yuragim dagi butun
dard-hasratlarim ni qog‘ozga to ‘kib, k o ‘nglimni b o ‘shatib
olgan edim...
Yaqinda ish kabinetimni ta’m ir qilish uchun kitoblam i,
asarlarimiz
bosilgan
gazeta-j umal 1 am i,
q o ‘lyozmalami
ayvonga olib chiqdik. Shunda Saidaxon k o ‘pdan topolmay
yurgan, y o ‘qolib ketgan deb gumon qilingan xatning qora-
lama nusxasi chiqib qoldi. Bundan qirq to ‘rt yil muqaddam
yozilgan bu xat ancha xiralashib, qora qalam bilan yozilgani
uchun k o ‘p joylari o ‘chib ketgan edi. M uk tushib o ‘qiy
boshladim.
«...Men uchun ham ma y o ‘llar bekilgan. Radio, gazeta-
jum allar, nashriyotlarga y o ‘l y o ‘q. Yozganlarimni redak-
siyalar olmaydi.
Radioda bittagina «Kokiling» degan
216
q o ‘shig‘imni b a’zan eshittirib turishardi. U ham to ‘xtadi.
Shu q o ‘shiqning kuyiga U yg‘un boshqa she’r yozib beribdi.
Ro‘zg ‘om ing ham tagi ko‘rinib qolgan. Qaynona-kelin bir-
birimizga qarab, m ung‘ayib o ‘tiramiz. Biror joyga ish so‘rab
boray desam, U yg‘un ham ma tashkilotlarga, ishga olmanglar,
deb xat yuborib q o ‘ygan. N im a qilishimni bilmayman.
0 ‘ylab-o‘ylab 15 yoshga toMganimda dadam sovg‘a qilgan
tilla soatimni sotib, bir eski yozuv mashinkasini oldim.
Nashriyotdagi
m ashinistkalarga
ko‘chirtirish
uchun
tez-tez qo‘lyozm alar olib kelishadi.
Lekin o ‘zlarining
ishlari k o ‘p b o ‘lganidan gohida qaytarib berishardi. Endi
kelgan qoMyozmalami menga yuborishyapti. Sal ishlarim
yurishgandek b o ‘ldi. Oz b o ‘lsa ham q o ‘lim pul k o ‘rdi. Bir
qismiga ro‘zg ‘or qilib, yana bir qismiga u-bu olib, sizga
posilka yuboraman.
Oyim sahar payti bom dod nam ozini o ‘qishga turadi.
M eni u y g ‘otib yuborm aslik uchun joynam oz ustida past
tovushda Q u r’on tilovat qiladi. Tilovatdan so ‘ng meni
uzoq duo qiladi. Yostiqdan bosh k o ‘tarib, quloq solaman.
«Е X udoyim , shu m usofirginani o ‘zing q o ‘lla!
Shu
farishtaginaga tikilganlam ing yuzini teskari qil! Bola
bechora kelin b o ‘lib nim a halovat k o ‘rdi... Kelin b o ‘lib
yayrab-yashnam adi. Borsa kelm asda bandi zindon b o ‘lib
yurgan bolam ning m ushkulini oson qil! Qahri qattiq
Istalinning k o ‘ngliga insof solgin! Kelin b o ‘lib ro ‘shnolik
k o ‘rm agan, o ‘ynab-kuladigan, yayrab-yashnaydigan payti-
da azoblarda o ‘rtangan shu begunoh kelinginam ning
y o ‘llaridan g ‘ovlam i olib tashla! R o ‘shnolik k o ‘rsin shu
bolaginam ...»
Oyimning mayin, xasta ovoz bilan qilayotgan iltijo-
laridan o ‘pkam to ‘lib, ko‘zlarim ga yosh qalqiydi. Oyimni
bag‘rim ga bosib, baqirib y ig ‘lagim keladi. 0 ‘zimni bosaman.
K o‘rpani boshim ga tortib, ezilib-ezilib yig‘layman. K o‘zim
to ‘la yosh bilan uxlab qolaman. U yg‘onganimda derazadan
tushgan oftob stol ustidagi billur ko‘zada chaqm oqdek yal-
217
yal yonadi. Uning aksi devorda nurli shkllar paydo qiladi.
Oyim kirib peshonamni silaydi.
- Turing,
bolam,
choy
damladim.
Tamaddi
qilib
oling, - deydi.
Andijondagi hovlimiz esimga keladi. Buvim xuddi
shunaqa mahal ariq bo‘yida piyola yuvadi. BannogNdagi
uzugi piyolaga tekkanda chiq-chiq etib ovoz chiqazardi.
Keyin cho‘y dam lab, sochiqqa o ‘rab qo‘yadi. Boshimga
kelib: «Tur, tura qol, Saida», deb boshim ni silaydi. Shu
tobda buvim ham choy damlab, singillarimni uyg‘otyapti.
Qandoq beozor, bearmon kunlar edi Andijondagi kunlarim!
Meni Toshkentga nim a bog‘lab turibdi? Shu mehribon, shu
pokiza kam pir bilan taqdirim iz birlashib ketganidanmi?
Unga behad m ehr qo‘yganimdanmi? Ayriliq dog‘ida o ‘rtan-
gan shu musichadek beozor xotinni tashlab ketish menga
xuddi xiyonatdek b o iib tuyulishidanmi? Shu munglig‘, kich
kinagina jussasida tog‘dek yukni ingramay, faryod urmay
ko‘tarib yurgan jannati xotinni tashlab ketish mumkinmi? Biz
oyim bilan ikkimiz bitta vujud bo‘lib ketganmiz, axir! Otilgan
toshlar ikkovimizga barobar tegadi. Ovsinim ham, egachilarim
ham oyimni mendan qizg‘anishadi. Bizni Fotima-Zuhralar deb
piching qilishadi.
Charchab, diqqat bo‘lib qolgan paytlarim da oyim: «Yuring,
ovsiningiznikiga boramiz», deb qoladi. M ehmon qiladilar.
O shga unnaydilar. Shunda ovsinim ning biron gapi oyimga
tegib ketadi. Anjancha gapimni, «г» ni aytolmasligim nimi
ermak qilsa, oyim darrov o ‘m idan turib, tugunini q o ‘lga
oladi. «Turing, Saidaxon, ketdik!» deydi. M eni hech kimga
cho‘qittirib, ermak qildirib qo‘ymaydi. Eng shirin taomni
oldiga q o ‘yganda ham, «Yuring, Saidaxon, ketdik», derdi-da,
y o ‘lga tushib ketaverardi.
- Oyi, bekor qildingiz, ovsinim xafa b o ‘lib qol
di, - deym an y o ‘l-yo‘lakay.
- Xafa b o ‘lsa bo‘lar! Tiliga ehtiyot bo‘lsin-da! Bilib
qo‘ying, sizni ularga talatib qo‘ymayman. Siz A ndijondek
218
shaham i, onangizni, bir etak ukalaringizni tashlab, yonimda
g ‘am guzorlik qilyapsiz. Har sahar sizga Xudodan umr
tilayman. Bu kunlar ham unut b o ‘lar, bolam ham kelib
qolar. Shunda ikkovimiz bir-birimizning pinjimizga suqilib
yashaganimizni ertakdek eslab yuramiz.
Biz
uyga
yetib
kelganim izda
ovsinim ning
o‘g ‘li
velosipedga suyanib, kutib turgan boMadi. Ovsinim oshni
suzib, bir to g‘orachada berib yuboradi.
- Katta oyi, birpasdan keyin adam bilan oyim ke
lishadi, - deb jiyaningiz velosipediga minib, j o ‘nab ketadi.
Oyim ginalami unutib, uy yig‘ishtirishga kirishadi.
- Siz samovarga o ‘t tashlang! Piyolalam i kul bilan
yuving. Bilasiz-ku, Zuhurxon dog‘ b o ‘lgan piyolada choy
ichmaydi, - deydi lar.
Zuhurxon akani jud a yaxshi ko‘raman. To‘g ‘riso‘z, halol,
birovni yalab-yulqashni bilmaydi. Bor gapni tikka betiga
aytadi.
Bilib turibman, Zuhurxon akam bizning arazlab ket-
ganimizdan ranjigan. Er-xotin jindek cho‘qishib olishgan. Bu
noxushlikni tarqatish uchun er-xotin kelishyapti.
Taxminim to ‘g ‘ri chiqdi. Shayxontohur bozorchasidan
mayda-chuyda xarid qilib kelishibdi. Hech narsa bo‘lma-
gandek oyim ulam i xandon-xushon kutib oldi. Alla-
pallagacha gaplashib, o ‘tirib ketishdi.
Kech kirib, o ‘z xonam ga kirdim. Sizning to ‘ningizni
kiyib, m ashinka bosishga o ‘tirdim. A ziza opa degan yaxshi
bir m ashinistka bor edi. 0 ‘ziga olgan qo‘lyozmalarining
teng yarmini m enga berardi. Haq berilsa, barobar b o ‘lishib
olardik. Yaqinda u M uxtor Avezovning «Abay» romanini
ko‘chirishga olgandi. Roman jud a katta hajmda b o ‘lib, Aziza
opa: «Hamm asini o ‘zingiz bosing, qoMimda ish ko‘p», degan
edi. M en ichkari uyda chiqillatib m ashinka bosaman. Bir
tom oniga ip bog‘langan k o ‘zoynagini taqib, oyim Huvaydo
g ‘azallarini ovoz chiqarib o ‘qiydi. B a’zan ishimni to ‘xtatib,
quloq solaman. Oyim shikasta ovoz bilan g ‘azallam i juda
219
ravon, mayin o ‘qiydi. G ohida oldiga chiqib, pinjiga suqilib
eshitaman. Oyim Huvaydoni negadir ayol kishi deb o ‘ylaydi.
- Bolam, bilasizmi, Huvaydo bu g ‘azallam i Xudoning
jam oliga oshiq b o ‘lib bitgan, - derdi oyim.
0 ‘zingiz bilasiz, uyda oyim ning to ‘rtta kitobi bor. Biri
Kalomi Alloh. Esingizdami, uyimizni tintuv qilgan tergovchi
Q u r’onni olib ketayotganda oyim yig‘lab-yig‘lab uning
qo‘lidan tortib olgandi. Fuzuliy, M ashrab, Huvaydo g ‘azallari
oyimning ovunchog‘i.
Bir kuni ishlagim kelmay, dangasaligim tutdi. Oyimdan
g ‘azal eshitgim keldi. U Fuzuliy g ‘azallarini o ‘qidi. Bir
joyda to ‘xtab, baytni ikki-uch marta qaytardi. M ag‘zini
chaqqandan keyin m enga tushuntira boshladi.
- Fuzuliy chiroyli ayollarga bag‘ishlab k o ‘p oshiqona
g ‘azallar bitkan. Manovi baytni eshiting:
Do'stlaringiz bilan baham: |