“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Nutq tovushlari tilning fonetik tizimini tashkil qiladi. Tilimizdagi so’zlar va gaplar tovush 
materiyasida o’z ifodasini topadi. Nutq tovushlari murakkab hodisa bo’lib, turli tomondan 
o’rganiladi.
 
Nutq tovushlari ham tabiatdagi tovushlarning bir turi bo’lsa-da, ular nutq a’zolari 
mahsuli ekanligi bilan boshqa tovushlardan farqlanib turadi. Tovushlar akustik nuqtai 
nazardan, fiziologik nuqtai nazardan, til sistemasida bajaradigan vazifasi nuqtai nazaridan 
o’rganiladi. Tovushlar til sistemasida o’z holicha mavjud bo’la olmaydi. Ular so’z yasashda 
va fikr almashish jarayonini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Tovushlarning akustik va 
fiziologik xususiyati fonetikada o’rganilsa, ularning til tizimida bajaradigan vazifasi 
fonologiyada o’rganiladi.
Ona tili darslari-o`quv ishlarini tashkil etishning asosiy shakli. O`quvchi ona tilidan zaruriy 
bilim, ko`nikma va malakalarini asosan dars orqali oladi. 
Maktabda sinf-dars o`qitishning ishonchli va qulay usuli bo`lib, u davr sinovlaridan o`tgan 
va o`zini to`la oqlagan. Bu usulning qulayligi shundaki, o`quvchilar jamoa bo`lib o`qiydilar 
va bir vaqtning o`zida sinfdagi barcha o`quvchilarni zaruriy bilim, ko`nikma va malakalar 
bilan qurollantirish imkoniyati tug`iladi.
Darsga ajratilgan vaqt 45 daqiqani tashkil etadi. Ona tili darslari oldiga muayayan 
talablar qo`yiladi. Bu talablar ona tili darsining maqsadiga bog`liq. Ma’lumki, boshqa o`quv 
fanlari singari ona tili mashg`ulotlari ham ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlarni 
ko`zlaydi. 
Darsning ta’limiy maqsadi o`rganilayotgan til hodisasi yuzasidan o`quvchilarda puxta 
bilim, ko`nikma va malakalar hosil qilish, uni amaliy nutqiy faoliyatda qo`llash kabilarni talab 
etsa, tarbiyaviy maqsad shu til hodisasi orqali bolalarda milliy tilga muhabbat, uni puxta 
egallashga kuchli ishtiyoq, milliy qadriyatlar, an’analar, urf-odatlar ruhida tarbiyalashni 
asosiy talab darajasiga ko`taradi. 
Rivojlantiruvchi maqsad o`quvchilarni mustaqil xulosalar chiqarish, yuzaga kеlgan 
o`quv qiyinchiliklarini mustaqil ravishda еngish, o`zida qat’iylik, o`z nuqtai nazarini himoya 
qilishga o`rgatishni talab qiladi. 
Darsning yangi bilim bеrish shakli o`rganilayotgan mavzuga aloqador bilimlarni 
xotirada tiklashni, ularni qisman ma’lum yoki tamoman noma’lum sharoitlarda qo`llab, yangi 
bilimlarni egallashni talab etadi. 
Darsning mustahkamlash shakli bu dars mashg`ulotida egallangan bilimlarni ko`nikma 
va malakaga aylantirishni taqazo etadi. Ba’zan mustahkamlash oldin o`rganilganlarni 
takrorlash bilan qo`shilishi xam mumkin. Agar yangi mavzu oldin o`rganilgan mavzular bilan 
bеvosita aloqador bo`lsa, bu ikki dars shakli bir yaxlitlik hosil qiladi. 
Til hodisalarini o`zlashtirganlik darajasi ustidan nazorat bеrilgan tovush, so`z, gap, 
matnni tahlil qilish, so`zlarni muayyan xususiyatlariga qarab guruhlash, til hodisalarini 
qiyoslab, ularning o`xshash va farqli tomonlarini aniqlash, umumlashtirish, qo`yilgan 
savollarga to`g`ri javob qaytarish, topshiriqlarni to`g`ri bajarish orqali aniqlanadi. Chunonchi, 
otlarning yoki sifatlarning ma’no guruhlari o`rganilgach, o`qituvchi oxirgi mashg`ulotni 
nazorat darsi sifatida rеjalashtiradi. 
O`quvchilarning imloviy va punktuasion savodxonligi ustidan nazorat, asosan ta’limiy 
diktantlar, shuningdеk, bayon va insholar orqali amalga oshiriladi. 
O`quvchilar nutqini rivojlanganlik darajasi, umumiy savodxonligi, asosan, bayon, 
insho orqali aniqlanadi. Bayon qisman ijodiy mustaqil ish turlaridan biri bo`lib, u ta’limiy va 
nazorat maqsadlarida o`tkazilishi mumkin. 
Xulosa qilib, shuni aytish joizki, ona tili fanini o’qitish nihoyatda murakkab, juda 
mas’uliyatni tarab qiladi. Bugungi kunda dars o’tishning shaklari bеnihoya ko`p. O`qituvchi 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
230