Tiykarg’i tu’sinikler

Ameliy maqsedining sheshiliwinda tomendegi waziypalar qoyiladi:

insan iskerligi natiyjesinde tabiyiy landshaftlarg`a unamsiz tasirlerin bahalaw ha`m boljaw;

O`zbekistannin’ tabiyiy- geografiyaliq zonalarin sipatin jaqsilaw;

- ekologiyaliq qawipsiz turaqli rawajlaniw maqsetinde injenerlik, ekonomikaliq, nizamliq ha`m sotsialliq nizamlarin optimizatsiya qiliw.

Pa`nnin’ strategik maqsedi xaliqda ekologiyaliq ko`z qarasdi ha`m madaniyatti qaliplestiriw.

• Pa`nnin` basqa pa`nler menen baylanislilig`iha`m qollaniliw jag`inan i`zbe –i`zligi
• Pa`nin uyreniwde botanika, zoologiya,ximya, geografiya, biogeografiya, matematika, fizika, bioximya, fiziologiya, informatsion texnologiyalar kabi usi pa`nge tayansh boladi.
• Pa`nnin` islep shig`ariwdag`i orni`
• «Regionlar ekologiyasi» pa`nine iskerliginen qatiy na`zer islep shig`ariwning h’ar bir tarawi`talim-tarbiya, tabiyatti` qorg`aw, sotsialliq tarawi`bolmasin ha`mmesi ushi`n en` ahimyetli bolg`an joqari h’amde amel darajesinde qarawi` kerek. Sebebi isleb shiqariwding ha`mme tarwinda ha`zirgi zamannin` en` a`himyetli waziypalarinan biri antropotsentrik qaraw ekotsentrik qarawina almasiniwi, bul bolsa ekologiyaliq ta`lim va ta`rbiyasiz amelge asiriliwi mumkin emes.

• 1. A`yyemgi dawirde o`simlik ha`m haywan turlerinin` sani` boyinsha mag`liwmatlar kop bolmag`an. Misali`: Gomerdin` shig`armalarinda (m. ald. XII ha`mde VIII asir) 63 tur o'simlik tilge alinadi, “Meditsina atasi" esaplang’an Gippokrattin’ shig’armalarinda (m. ald. 460-377jj)-236, Teofrasttin’ (m. ald. 370 jili tuwilg'an) shig’armalarinda-500 ge jaqin o'simlik tilge aling’an. Ma'lum haywan turlerinin’ sani onnan ham az bolg’an. Ol waqittag’i alimlarda jerdegi regionlar boyinsha mag'liwmatlar kem bolg’an. Qadimgi birinchi botanik- Teofrasttin’ ilimiy islerinde bizler azg’ana botanik-geografiyaliq ko'rinislerdi ko're alamiz.

• 2. Yevropanin’ feodal ellerinde kapitalizmnin’ payda boliwi menen xaliqlar arasinda baylanis ku’sheydi. Uzaq ellerde jabayi haywanlar ha’m o'simlikler alip kele basladi. Ellerde botanik bag'lar payda bola basladi, 1333 jili Venetsiyada, 1525 jili Paduda, 1544 jili Pizada ha’m basqa botanika bag'lar ashildi. Qurib qalg’an o'simliklerdi saqlag’ishlar - gerbariyler payda bo'ldi, o'simlikler haqqinda suwretler ha’m maqalalar shig’a basladi. XVI asirdin’ basinan baslap, a’ste aqirin haywan ha’m o'simlikler du’zilisi boyinsha ko'plep mag'liwmatlar jiynala basladi, jan’a tu’rlerdin’ sani barg’an sayin ko‘beye basladi. XVIII asirde Shved alimi Karl Linney tamaninan jazilg’an "Ta’biyat sistemasi" biologiya pa’ninin’ rawajlaniwina ulken ta'sir ko'rsetdi. K.Linney sistematikanin’ tiykarin saldi (klass, tuqimlas, qatar, ko‘beyiw, tu’r).

• 3. Bul dawirdin’ tiykarg’i alimlarinan biri A.Gumboldt esaplanadi. Onin’ ilimiy isleri botanika geografiyag’a arnakg’an bolsa ham K.A.Timiryazov ha’m basqa alimlar oni tek botanik geografiyanin’ emes, ba’lki zoogeografiyanin’ ham tiykar saliwshi dep esaplanadi. Bul bahalaw tuwri, sebep A.Gumboldtin’ o'zi botanik-geografik mag'limatlardag’i erisgen jetiskenliklerdi zoogeografiyada ham qollaw kereligi haqqindag’i pikirdi aytqan edi.
• Bul insan Qubla ha’mde Orayliq Amerikag’a sayaxat qilip (1799-1801 jillari Bonplan menen birge) ha’m sol ku’zetiwleri tiykarinda jer sharinin’ o'simlik qatlaminin’ tarqaliw kartasin du’zedi, jiynalg’an botaniko-geografik bilimlerdi sistemalastirip, botanika geografiyanin’ barliq bag’darlarinin’ tiykarin du’zedi.

• 4. Ch.Darvinnin’