Biogeografiya kk

---

 
O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI XALIQ 
BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI 
 
 
 
AJINIYAZ ATINDAG`I NOKIS MAMLEKETLIK 
PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI 
 
 
TA’BIYATTANIW FAKULTETI 
 
 
 
GEOGRAFIYa KAFEDRASI 
 
 
 
5140500-GEOGRAFIYa HAM EKONOMIKA BILIM TIYKARLARI 
QANIYGELIGININ` 1-KURS TALABALARI USHIN 
 
 
B 
Đ
 O G E O G R A F 
Đ
 YA 
 
PA’NINEN DU’ZILGEN LEKTSIYA TEKSTLERI 
 
 
 
 
 

DU’ZGEN: dots. Jalg`asbaev J.J. 
 
 
 
 
 
 
 
Radjapov M.Ya. 
 
 
 
 
 
NO’K
Đ
S - 2013 jıl 

---

2 
1-Lektsiya. 
Biogeografiya, onın’ basqa ilimler menen baylanısı
ha’m praktikalıq a’hmiyeti. 
Jobası: 
1. Biogeografiya pa’ninin’ u’yrenetug’ın obekti. 
2. Biogeografiyanın’ basqa ilimler menen baylanısı. 
3. Biogeografiyanın’ qısqasha rawajlanıw tariyxı. 
4. Biogeografiyanın’ praktikalıq a’hmiyeti. 
Biogeografiya- bul organizimler ja’ma’a’ti ha’m olardın’ komponentlerinin’ jer betinde 
jaylasıwı, geografiyalıq tarqalıwı haqqındag’ı ilim. Basqasha aytqanda biogeografiya-
planetamızdag’ı haywan ha’m o’simlikler qatlamın u’yrenedi, sonday-aq tu’r ha’m basqada 
organizmlerdin’ taksonomiyalıq gruppalarının’ (klass,tuwıs h.b) geografiyalıq tarqalıw 
nızamlılıqların u’yrenedi.
Burın biogeografiya o’simlikler geografiyası (fitogeografiya), haywanatlar geografiyası 
(zoogeografiya) bolıp u’yrenilip kelinse, son’g’ı jılları biogeografiya zamarrıqlar geografiyası 
ha’m mikroorganizmler geografiyası dep bo’linip u’yrenile basladı. 
Biogeografiya- bul shegaralıq ilim bolıp, onın’ song’ı waqıtları izertlew ma’seleleri 
ken’eymekte. Bunın’day eki ilim shegarasında rawajlanıp atırg’an ilimler qatarına ma’selen: 
bioximiya-biologiya ha’m ximiya ilimi arasında, geoximiya-geologiya ha’m ximiya arasında, 
geofizika-geologiya ha’m fizika arasındv h.t.b. Biogeografiya, basta aytıp o’tkenimizdey 
organizmler ha’m olardın’ soobshestvolarının’ geografiyalıq tarqalıwın eki ilim obekti tiykarında 
u’yrenedi: geografiya- (geografiyalıq tarqalıwın) ha’m biologiya (organizmlerdin’ tarqalıwın). 
Bir ta’repten, biogeografiya bul ulıwma fizikalıq geografiyanın’ bo’limi esaplanadı, 
(geomorfologiya,gidrologiya,klimatologiya,topıraqtanıw). 
Basqa 
ta’repten, 
sistematika, 
fiziologiya, organizmler ekologiyası h.b.ilimler menen birlikge biologiyanın’ quramına kiredi. 
Joqarıda aytılg’anlarg’a qarap biogeografiyanın’ ha’r qıylı geografiyalıq ha’m biologiyalıq ilimler 
menen baylanıslı ekenin ko’remiz. 
Geografiyalıq pa’nlerden biogeografiya ushın a’hmiyetli orındı-landshafttanıw iyeleydi,- ol 
ta’biyiy territoriyal kompleks haqqında ilim bolıp, onın’ quramına biogeografiyadan basqa 
landshaft komponentlerin xarakterlewshi-klimatologiya, geomorfologiya, gidrologiya, topıraq 
geografiyası qusag’an pa’nler kiredi. O’z gezeginde regionallıq geografiyada u’lken a’hmiyetke 
iye. 
Biogeograflardın’ jumısında en’ a’hmiyetli orındı kartografiya usılı iyeleydi. Onısız bolıwı 
mu’mkin emes. Biogeografiyalıq kartalar arnawlı kartalarg’a kiredi. Olar o’zinin’ tematikası 
ha’m kartografiyalıq sheshiw usılı boyınsha ha’r tu’rli boladı. Sonın’ ushın biogeograf 
kartografiya usılın jaqsı biliwi kerek. 
Biologiyalıq ilimler ishinde biogeografiyag’a jaqını-bul ekologiya ha’m biotsenologiya 
esaplanadı. Biogeografiyanın’ bir bo’limi- bul ekologiya bolıp ol- organizmlerdin’ o’z-ara ha’m 
sırtqı ortalıq penen baylanısın u’yrenedi. Sonlıqtan ol ekologiyalıq biogeografiya degen at penen 
ataladı. Ekologiyalıq biogeografiya - bul jer sharındag’ı organizmlerdin’ regionallıq ekologiyalıq 
qatnasların, o’zgesheliklerin u’yrenedi. Ekologiyanın’ nızamlılıqların biliw arqalı biz regionallıq 
ayırmashılıqlardın’ sebebin bile alamız. 
Biotsenologiya- organizmler soobshestvosı haqqındag’ı ilim bolıp, ol biogeografiyadag’ı 
soobshestvonın’ dinamikası ha’m strukturası haqqında mag’lıwmat beredi. Usı mag’lıwmatlar 
tiykarında biogeografiya organizmler soobshestvosının’ geografiyalıq o’zgesheliklerin ha’m 
olardın’ geografiyalıq tarqalıw nızamlılıg’ın u’yrenedi. 
Biogeoraf ushın tariyxıy geologiya ha’m paleontologiya da u’lken rol oynaydı. Biogeografiya 
ushın ha’r qıylı geologiyalıq da’wirde okean ha’m materiklerdin’ o’z-ara qatnasının’ o’zgerisi, 
o’tken eradag’ı klimatlıq o’zgerisler boyınsha mag’lıwmatlardı biliw ha’m qazılma o’simlik, 
haywan qaldıqların u’yreniw biogeograflarg’a ha’zirgi zaman organizmlerinin’ tarqalıw 

---

3 
sebeplerin, onın’ ekologiyalıq ayırmashılıg’ı menen birge geologiyalq da’wirler menen baylanıslı 
sebeplerin anıqlawg’a mu’mkinshilik beredi.