Ashurova Setoraning biogeografiya fanidan bajargan mustaqil taʼlim topshiriqlari

Ashurova Setoraning biogeografiya fanidan bajargan mustaqil taʼlim topshiriqlari

Fitotsenoz (fito... va senoz), oʻsimliklar jamoasi — nisbatan bir xil sharoitda bir-biriga moslashib, jamoa boʻlib yashaydigan oʻsimliklar majmui. Har bir F. oʻziga xos tarkib va tuzilmaga ega. Flagi oʻsimliklar hayvonlar va tashqi muhit bilan oʻzaro bevosita bogʻlangan. Baʼzi F.lar inson taʼsirida yoki uning bevosita ishtirokida mavjud boʻladi (mas, agrofitotsenoz). F.ni tashkil qiluvchi oʻsimliklar oʻz hayot faoliyatida muhitga katta taʼsir koʻrsatadi va uni oʻzgartira oladi. Har xil oʻsimlik guruxlarining F.dagi roli bir xil emas.

• Fitotsenoz (fito... va senoz), oʻsimliklar jamoasi — nisbatan bir xil sharoitda bir-biriga moslashib, jamoa boʻlib yashaydigan oʻsimliklar majmui. Har bir F. oʻziga xos tarkib va tuzilmaga ega. Flagi oʻsimliklar hayvonlar va tashqi muhit bilan oʻzaro bevosita bogʻlangan. Baʼzi F.lar inson taʼsirida yoki uning bevosita ishtirokida mavjud boʻladi (mas, agrofitotsenoz). F.ni tashkil qiluvchi oʻsimliklar oʻz hayot faoliyatida muhitga katta taʼsir koʻrsatadi va uni oʻzgartira oladi. Har xil oʻsimlik guruxlarining F.dagi roli bir xil emas.

Oʻsimliklar tashqi muhitdan oʻzi uchun zarur boʻlgan moddalarni oʻzlashtiradi (qarang Assimilyatsiya), tashqi muhitga esa moddalar almashinuvi mahsulotlarini chiqaradi (qarang Dissimilyatsiya), F. tuprogʻi va uning sirtida oʻsimlik qoldiklari chirib, tuproq tarkibini oʻzgartiradi; oʻsimliklar va transpiratsiya taʼsirida oʻziga xos fitoiqlim hosil qiladi. F. biotsenoz va biogeotsenoznint eng faol qismi hisoblanib, quyosh nuri energiyasi va atmosferadagi azotni oʻzlashtiradi; hayvonlar bilan birgalikda energiya oʻzgarishi va moddalarning aylanish jarayonlarida qatnashadi. F. organik moddalarning asosiy yaratuvchisi boʻlib, geteroshrof organizmlar, shu jumladan, inson uchun oziq moddalar va energiya manbai hisoblanadi.

• Oʻsimliklar tashqi muhitdan oʻzi uchun zarur boʻlgan moddalarni oʻzlashtiradi (qarang Assimilyatsiya), tashqi muhitga esa moddalar almashinuvi mahsulotlarini chiqaradi (qarang Dissimilyatsiya), F. tuprogʻi va uning sirtida oʻsimlik qoldiklari chirib, tuproq tarkibini oʻzgartiradi; oʻsimliklar va transpiratsiya taʼsirida oʻziga xos fitoiqlim hosil qiladi. F. biotsenoz va biogeotsenoznint eng faol qismi hisoblanib, quyosh nuri energiyasi va atmosferadagi azotni oʻzlashtiradi; hayvonlar bilan birgalikda energiya oʻzgarishi va moddalarning aylanish jarayonlarida qatnashadi. F. organik moddalarning asosiy yaratuvchisi boʻlib, geteroshrof organizmlar, shu jumladan, inson uchun oziq moddalar va energiya manbai hisoblanadi.

F. doimiy boʻlmasdan uning tarkibi va tashqi koʻrinishi yillar va yil fasllari davomida oʻzgarib boradi. Natijada bir xil turlar oʻrnini boshqalari egallaydi; bir F. boshqasi bilan almashinadi, yaʼni suksessiya roʻy beradi. F. haqidagi taʼlimot fitotsenologiya deb ataladi. Fitotsenozning muhim belgilari - fitotsenotik munosabatlar (o'simliklar o'rtasidagi munosabatlar) va mavjudligi fitotsenotik muhit.

• F. doimiy boʻlmasdan uning tarkibi va tashqi koʻrinishi yillar va yil fasllari davomida oʻzgarib boradi. Natijada bir xil turlar oʻrnini boshqalari egallaydi; bir F. boshqasi bilan almashinadi, yaʼni suksessiya roʻy beradi. F. haqidagi taʼlimot fitotsenologiya deb ataladi. Fitotsenozning muhim belgilari - fitotsenotik munosabatlar (o'simliklar o'rtasidagi munosabatlar) va mavjudligi fitotsenotik muhit.

fitotsenozda o'simliklar o'rtasidagi munosabatlarning ikki turi mavjud: 1) raqobat Charlz Darvin tushunganidek, yashash vositalari yoki keng ma'noda mavjudlik uchun kurash tufayli bir-biri bilan. Bu bir tomondan o‘simliklarni zaiflashtirsa, ikkinchi tomondan esa turlanishning eng muhim omili bo‘lgan tabiiy tanlanishning asosini tashkil qiladi va natijada evolyutsiya jarayonini tashkil qiladi.

• fitotsenozda o'simliklar o'rtasidagi munosabatlarning ikki turi mavjud: 1) raqobat Charlz Darvin tushunganidek, yashash vositalari yoki keng ma'noda mavjudlik uchun kurash tufayli bir-biri bilan. Bu bir tomondan o‘simliklarni zaiflashtirsa, ikkinchi tomondan esa turlanishning eng muhim omili bo‘lgan tabiiy tanlanishning asosini tashkil qiladi va natijada evolyutsiya jarayonini tashkil qiladi.

Tabiiy tanlanish jarayonida fitotsenoz tarkibiga bir-biri bilan bog'langan yoki bir-biriga bog'liq bo'lgan turlar kiradi. U nafaqat gullaydigan, gimnospermlar, paporotniklar, klub moxlari, otlar, moxlar, balki quyi o'simlik organizmlari: zamburug'lar, suv o'tlari, bakteriyalar, likenlarni ham o'z ichiga oladi.

• Tabiiy tanlanish jarayonida fitotsenoz tarkibiga bir-biri bilan bog'langan yoki bir-biriga bog'liq bo'lgan turlar kiradi. U nafaqat gullaydigan, gimnospermlar, paporotniklar, klub moxlari, otlar, moxlar, balki quyi o'simlik organizmlari: zamburug'lar, suv o'tlari, bakteriyalar, likenlarni ham o'z ichiga oladi.

2) o'zaro yordam- fitotsenozdagi o'simliklar bir-biriga foydali ta'sir ko'rsatadi: soyani yaxshi ko'radigan o'tlar ochiq joylarda o'sishi yoki yomon o'sishi mumkin bo'lmagan daraxtlarning soyabonlari ostida yashaydi; daraxt tanasi va buta shoxlari uzum uchun mexanik tayanch bo'lib xizmat qiladi, ularda, o'z navbatida, tuproq bilan bog'liq bo'lmagan epifitlar joylashadi.

• 2) o'zaro yordam- fitotsenozdagi o'simliklar bir-biriga foydali ta'sir ko'rsatadi: soyani yaxshi ko'radigan o'tlar ochiq joylarda o'sishi yoki yomon o'sishi mumkin bo'lmagan daraxtlarning soyabonlari ostida yashaydi; daraxt tanasi va buta shoxlari uzum uchun mexanik tayanch bo'lib xizmat qiladi, ularda, o'z navbatida, tuproq bilan bog'liq bo'lmagan epifitlar joylashadi.