Tiykarg'i bo'lim

Motivatsiyanıń huqıqıy teoriyası. Bunda adamdıń anıq maqsetke jetiwi ushın qanday kúsh jumsawı hám anıq minez-qulıqtı qanday tańlawlıǵı analiz etiledi. Bul teoriya mútajlik bar-joq ekenligin oy-pikir etpeydi, biraq adamlar mútajlikti tek olar tárepinen emes social ta’reptende anıqlanıwın esapqa aladılar. Bul teoriyanıń ush yaǵnıy, kútiw teoriyası, ádalat teoriyası hám Porter-Louler sıyaqlı kórinisleri bar. Kútiw teoriyasınıń tiykarǵı mánisi insandı óziniń minez-hulqin, qálewin qanaatlandirıwǵa bolǵan iseniminde bolıp tabıladı. Adamlar qoyılǵan maqsetke erisiw ushın óz kúshlerin qanday bóliwina qanday jóneltiriliwleri kerek degen sorawǵa ádalat teoriyası juwap beredi. Gáp sonda adamlar alınǵan xoshametlewdi sarplanǵan kúshke qatnasın subyektiv tárzde anıqlaydi, keyin tap sonday jumıstı atqarap atırǵan adamlar xoshametlendiriwi menen salıstırmali qaraydi. Basqarıw ámeliyatı ushın ádalat teoriyasınan shıǵıs tiykarǵı juwmaq eger adamlar xoshametlewdi tuwrı alıp barıliwina isenim payda etpes eken, olar miynet ónimliligin asırıwǵa intilmeydi. Biraq menejer sol zattı biliwi kerek, ádalattı bahalaw bul salıstırmalı yaǵnıy, absolut xarakterge xas bolıp tabıladı. Bul jerde «Men» degen jeke sezim-sezim rol oynaydı. L. Porter hám E. Loyer motivatsiyaning ózine kútiw teoriyası hám ádalat teoriyası elementlerin qabıl etip alıwshı kompleks huqıqıy teoriyanı islep shıǵadı yaǵnıy, olar islep shıqqan modelde bes ózgeriwshi kórinetuǵın boladı : sarplanǵan kúshler, qabıl etiwshi, alınǵan nátiyjeler, xoshametlew, qana’atlaniw dárejesi. Porter-Louler modeline muwapıq erisilgen nátiyjeler xızmetkerler tárepinen sarp etilgen kúsh, olardıń qábileti hám de óz rolın tán alıwǵa baylanıslı. Sxemanı kórip shıǵamız. Xızmetkerler tárepinen erisilgen nátiyjeler ush ózgeriwshige baylanıslı : sarplanǵan kúshler, qábilet hám ayriqsha ayrıqshalıqlar hám olarden miynet processindegi rolin tán alıw. Sarp etiletuǵın kúshler dárejesi óz gezeginde xoshametlewdiń ma`nisine baylanıslı. Usınıń menen birge insan sarplanǵan kúshler menen múmkin bolgan xoshametlewler arasındaǵı bekkem baylanıstı barlig’ina qanshellilik ıseniwine de baylanıslı. Talap etilgen dárejedagi nátiyjeliklık dárejesine erisiw ózine ishki (ózinen-ózi húrmet qılıw hám t.b.) hám sonıń menen birge sırtqı (baslıq maqtawları, sıylıq, xızmet boyınsha ósiw) sıyaqlı xoshametlewlerdi óz ishine aladı. Qana’atlaniw — bul ádalatlıg’ina qaray sırtqı hám ishki xoshametlew nátiyjesi bolıp tabıladı. Qana’atlaniw rasındaǵı xoshametlew bahasinin’ ólshewi bolıp tabıladı. Bul baha bolsa insan tárepinen keleshektegi jaǵdaydı qabıllawına tásir etedi. Juwmaq sonnan ibarat, nátiyjelik miynet qana’atlaniw ónimin beredi. Ilimpazlar atqarılatuǵın jumıstı sezim etiw qana’atlaniwg’a jetekleydi jáne bul óz gezeginde miynet nátiyjeligınin’ asıwına alıp keledi. Basqarıw ámeliyatı bul pikirdi tastıyıqlaydı : joqarı nátiyjeliklıq tolıq qana’atlaniw áqibeti emes, bálki onıń sebebi-bolıp tabıladı. Sol sebepli motivatsiyanıń hár qıylı jolları bolıp menejerden tómendegiler talap etiledi:
1. Xızmetker minez-hulqina kúshli tásir etiwshi kriteryalar,tiykarg’i minez qulqti belgileytuǵın qanday da jeke filosofiyani qáliplestiredi.
2. Jumısshı motivatsiyası ushın qolay atmosfera qurıw.
3. Óz xızmetkerleri menen aktiv baylanısta bolıw, sebebi jumısshı tolıq motivatsiyaǵa iye bolıwı hám hámme kúshin sarplap jumıslashi ushın ol ózi ushın odan ne kútilip atırǵanın anıq oyda sawlelendiriwi hám túsiniwi kerek.