Tili va adabiyoti universiteti

 
Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr: 
1. Oʻzbеk tili lеksikоlоgiyasi. – Tоshkеnt: Fаn, 1981. – B. 293.
2. Rаhmаtullаyеv Sh. Oʻzbеk tilining etimоlоgik lugʻаti. – Tоshkеnt: Univеrsitеt, 2000. – 
B. 600. 
3. Хасанов Б.Р. Принципы составления рукописных словарей к произведениям 
Навои: Автореф. дисс…док.филол.наук. – Ташкент, 1989.-С. 9. 
4. Mutаllibоv S. Mоrfоlоgiya vа lеksikа tаriхidаn qisqаchа оchеrk. –Tоshkеnt: Fаn, 1959. 
– B. 167. 
5. Виноградов В.В. Русский язык. – М.-Л.1947.-С. 21. 
6. Fаttоhоv Х.Х. Nаvоiy аsаrlаri boʻyichа tuzilgаn lugʻаtlаr // Oʻzbеk tili vа аdаbiyoti. -
Tоshkеnt, 1973. – № 4.-B.79-81; 
7. Hаsаnоv B. Jаvоhirlаr хаzinаlаri. – Tоshkеnt: Аdаbiyot vа sаn’аt, 1989.- B. 98. 
8. Аlishеr Nаvоiy аsаrlаri tilining izоhli lugʻаti. – Tоshkеnt: Fаn,1983-1985. III tоm.-B. 
251-252. 
9. Наджип Э.Н. Историко-сравнительный словарь тюркских языковXIV века на 
материале «Хосрау и Ширин»Кутба. – М.,1979.-С.268-269. 
10. Боровков А.К. Бада
’ 
и ал-лугат. – М., 1961. – С. 230. 
11. Mахаmаdаliyеv Х.M. “Gʻiyos-ul-lugʻоt” vа undаgi turkiy qаtlаm: Filоl.fаnlаri nоmz. 
…dis. – Tоshkеnt, 1998.- B.74. 
12. Oʻzbеk shеvаlаri lеksikаsi. – Tоshkеnt: Fаn, 1966. – B. 391. 
 
Eski oʻzbek tili leksikasining oʻgʻuz lahjasi leksikasiga nisbati masalasi 
The relationship of old uzbek lexican with oghuz lexican 
 
Norbayeva Shukurjon Xayitbayevna

 
Annotation:
In this article, the words peculiar to the old Uzbek lexicon are compared 
with the materials of the Oghuz dialect, and their differences and similarities are analyzed on the 
basis of examples from written sources. 
Key words:
Dialects, phonetic phenomenon, phoneme, sonor, morphologic difference, 
kipchak, karluq.
 

Dotsent, PhD, Urganch davlat universiteti, [e-mail] 

---

174 
Bizningcha, oʻzbek adabiy tili shakllanishi va taraqqiyotida lahjalarning oʻrni masalasi 
oʻta nisbiy tushuncha boʻlib, masalaga, eng avvalo, qaysi lahja yetakchiligini aniqlash, ularning 
adabiy tilga ta’sirini oʻzaro nisbatlash maqsadida emas, aksincha, ular oʻrtasida farqlarga 
nisbatan umumiylikni koʻrsatish, oʻzbek tilining har bir lahjasi bir-biri bilan oʻta mustahkam 
bogʻliqlikda ekanini bot-bot ta’kidlash nuqtai nazaridan yondashish zarur. Aslida lahjalar 
oʻrtasidagi farqlar aksar fonetik hodisalar natijasi boʻlib, ular oʻz navbatida ba’zi leksik 
tafovutlarni, morfologik farqlarni, morfologik farqlar esa oʻz navbatida sintaktik farqlarni yuzaga 
keltiradi.
Masalani bir qadar keng tahlil qilgan A.Ahmedov oʻgʻuz lahjasiga xos fonetik holatlarni 
koʻrsatib oʻtar ekan, mavjud adabiyotlardagi fikrlarni umumlashtirib, oʻz mulohazalarini bir 
necha misollar bilan asoslaydi [Ahmedov, 2018: 15].
Qarluq va qipchoq lahjalarida soʻz boshida jarangli sonor [m] fonemasi boʻlgan 
(men, 
murun, muncha, ming, mayram, muz...)
holatlarda oʻgʻuz lahjasida jarangli [b] fonemasining 
boʻlishi: 
ben, burun, buncha, bing, bayram, buz..
. kabi. 
Keltirilgan misollarni eski oʻzbek tili va hozirgi oʻzbek adabiy tili materiallari misolida 
koʻradigan boʻlsak, eski oʻzbek adabiy tili va hozirgi adabiy tilimizda qayd etilganlardan ayrim 
hollarda qipchoq va qarluq lahjalari, ayrimlarida esa oʻgʻuz lahjasi elementlari ustuvorligi 
koʻrinadi. Shuning uchun ham bu kabi misollar adabiy tilimizda biror lahjaning yaqqol 
ustunligini belgilash nisbiyligini koʻrsatadi.
Masalan, hozirgi oʻzbek adabiy tilida olmoshning 
buncha 
shakli faol boʻlsa, eski oʻzbek 
tili, xususan, Alisher Navoiy asarlari tilida