321
2. Aydınına torala ǵaz qondırıp,
Tórt túlik mal qaplap
órgen
jerlerde.
Bul mısallarda omonimlik sıńarlar “órgen” sózleri bolıp, birinshi mısalda “ór” túbir
feyilge –gen affiksiniń jalǵanıwı menen “órgen” belgisiz ótken máhál feyili jasalǵan. Al, ekinshi
mısaldı eki baǵdarda tallaw múmkin. Birinshiden: shayır óziniń qosıqlarında buwın sanlarınıń
teńligin saqlaw maqsetinde ayırım sózlerdi qısqartıp qollanadı. Sol sıyaqlı bul jerde de “órbigen”
sózin qısqartıp qollanǵan bolsa ol mallardıń tuwılıp, ósip - órbigenin ańlatadı. Ekinshiden, bul
sóz órgen halında tursa “jayılǵan” degen mánini ańlatadı. Sebebi mallardıń ulıwma háywanatlar
yaki qurt-qumırısqalardıń jayılıp ketiwine baylanıslı “órip ketti” sóz dizbegi qollanıladı. Usı kóz
qarastan qaraǵanda ekinshi baǵdar durıs dep esaplaymız. Sebebi, bul sózdiń aldındaǵı “tórt túlik
mal qaplap” sózleri menen dizbeklesip qollanıwına qaraǵanda usı pikirdi maqul dep esaplaymız.
Qay jaǵınan alıp qaraǵanda da, bul sóz óz ornında júda sheberlik penen qollanǵan hám birinshi
mısaldaǵı órgen sózi menen aytılıwı da, jazılıwı da birdey omonimlik qatardı payda etken.
Dıqqatqa ılayıq tárepi sonda, bul eki sózdiń de túbiri birdey “ór” sózi hám feyil shaqabına tiyisli.
Jáne de olarǵa jalǵanǵan - gen qosımtası da birdey. Lekin payda bolǵan sózlerdiń mánileri
basqa-basqa. Yaǵnıy, birinshi mısalda “shash” yaki jip-sabaqlardı bir birine ayqastırıp, sulıw
kórinis payda etiw mánisin túsinsek, ekinshi mısalda jayılıw yaki ósip-órbiw mánilerin
túsinemiz. Bul sozler páttiń almasıp keliwi nátiyjesinde hár túrli bolıp aytıladı hám usıǵan
baylanıslı omograflar bolıp esaplanadı.
Ulıwma alǵanda, jazıwshı-shayırlarımızdıń tilimizdegi omonim sózlerdi qollanıw usılı hám
jasaw sheberligi hár qıylı. Olardıń hár biri ózine tán jeke stiline iye.
Prozalıq shıǵarmalarda jazıwshılarǵá sózlerdi erkin qollanıwǵa, pikirdi túsindiriwge keń
múmkinshilik bar. Sonlıqtan da shayırlardıń omonim sózlerdi jasaw ózgesheligi prozalıq
shıǵarmalarǵa qaraǵanda ádewir ózgeshelikke, stilge iye boladı. Olar professional leksikadaǵı
sózlerden, dialektlik sózlerdi ádebiy tildegi sózler menen, shet tilinen kirgen sózlerdi tildegi
sózler menen qatar qoyıwı arqalı hám sózlerdiń grammatikalıq formaların ózgertip qollanıwı
arqalı omonim sózlerdi payda etip otıradı. Bul máselede olardıń hár biri ozine tán bolǵan usıldan
paydalanadı.
Uluwmalastırıp aytqanda, shıǵarmalarda tilimizdegi basqa da til birlikleri sıyaqlı omonim
sózlerdiń ornı ayrıqsha ekenligin kóremiz. Sebebi, tilimizdegi omonim sózlerdiń mánileri hár
túrli hám olardıń kórkem shıǵarmalarda qollanılıwı da birdey emes. I. Yusupov shıǵarmalarında
omonim sózleri kóp ushırasadı. Shayır olardı qosıq qatarlarında sheberlik penen paydalanǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: