Tili va adabiyoti universiteti



Download 6,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet278/464
Sana03.03.2022
Hajmi6,85 Mb.
#481675
1   ...   274   275   276   277   278   279   280   281   ...   464
Bog'liq
Merobdan-caenda-kullanilgan-frazeologik-birliklar-va-ularning-uslubij-hususiatlari

kajni 
“qayni”,
kajna 
“qaynona”,
bıs
“arralamoq”// 
bis
- “kesmoq”, 
ata

ati 
(ota),
anı
(ona). Turkiy tillardagi fleksiya morfologik 
tipning shakllanishiga bevosita aloqador boʻlmagan muayyan fonetik qonuniyatlar natijasidir.
3. Fonetik ikkilantirish, leksik urgʻuni oʻzgartirish grammatik ma’noni ifodalashning bir 
usulidir: 
barma- 
( fe’l) – 
barma
(yurish); 
salma
-(fe’l) – salma- (joylash); turk tilida: 
arkadašım 

oʻrtogʻim) – 
arkadašım 
( men oʻrtoqman). Bunda ayrim holatlarda lugʻaviy ma’no hosil boʻlishi 
ham kuzatiladi: ozarb. 
axšam
(kecha) – 
axšam 
(kechqurun); 
sabah
(ertalab) – 
sabah
(ertaga) kabi 
[3, 116]. 
Fonetik usuldagi daraja hosil qilish ham grammatik ma’no ifodalashga xizmat qiladi:
 qıp-
qızıl, yam-yašıl

4. Oʻzak (negiz)ning takror qoʻllanishi natijasida grammatik ma’no ifodalanadi. 
Negizning toʻliq va qisman takrorlanishi, oʻzakdagi tovushning oʻzgarishi orqali grammatik 
ma’no aks ettiriladi: 
hari – hari
(sap-sariq), 
kizil-kizil
(qip-qizil),
yašil-yašil
(yam-yashil):
 kosa-
kosa suv; arava-arava oʻtin;
kiz-miz 
“qizlar”,
taba-mabak
“uy-roʻzgʻor ashyolari”; 
köpdi köp 

koʻpdan koʻp”;
azdın az
“kamdan kam”;
o bana dušman-dušman baki jordu. 
“U menga 
dushmanlarcha qaradi”. 
5. Turli soʻz shakllari tarkibida keluvchi morfologik birliklarning oʻzaro aloqasi 
natijasida analitik shakllar hosil qilinadi. Turkiy tillarda ayrim fe’llarning sintetik shaklga oʻtish 
holati ham oʻziga xos grammatik ma’no ifodalash usulidir: 
jíqilip kete jazdim
( yiqilib keta 
yozdim), 
otup bara jam 
(oʻtib boraman). 
Туркий тиллар қиёсий-тарихий грамматикасини алоҳида соҳа сифатида 
rivojlantirish quyidagilarda ahamiyatlidir: 
1. Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi turkiy tillarning tarixi, rivojlanish xususiyatlarini 
tahlil qiladi. 
2. Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi turkiy tillarning umumtaraqqiyot bosqichidan 
hozirga qadar boʻlgan rivojlanish xususiyatini yoritish imkonini beradi. 
3. Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi turkiy tillarning hozirgi holati, ular oʻrtasidagi 
farqlar, buning sabablari, omillarini ham tahlil qiladi. 
4.Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi shevalarning turkiy soʻzlarni saqlab qoluvchi hamda 
adabiy tilni boyituvchi asosiy omil ekanligini ta’kidlashga xizmat qiladi. 
5. Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi turkiy tillarni tilga munosabat, oʻz qatlam 
soʻzlarining saqlab qolinishi jihatidan oʻzaro qiyoslash imkonini ham beradi. 
Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasiga oid tahlillar asosida quyidagi xulosalarni 
bayon qilish mumkin. 
 
1.Filologiya yoʻnalishlarida “Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi”sining fan sifatida keng 
miqyosda oʻqitilishini yoʻlga qoʻyish lozim. 
2.Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasiga doir darslik, oʻquv qoʻllanmalarini yangilash, 
takomillashtirish va yangidan yaratish masallariga alohida e’tibor qaratmoq lozim. 
3.Turkiy tilli xalqlar oʻqitish tizimida ta’lim tiliga ham grammatik, ham hududiy jihatdan yaqin 
boʻlgan ikkita turkiy tilni oʻqitishni yoʻlga qoʻyish kerak. Shundagina turkiy tilli davlatlar oʻz 
ildizidan boxabar holda taraqqiyot sari olgʻa boradi. 


Download 6,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   274   275   276   277   278   279   280   281   ...   464




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish