Tili va adabiyoti universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Абдурасулов Ё. (2009). Туркий тилларнинг қиёсий-тарихий грамматикаси.-
Tошкент: Фан, 2009. –B. 259.
2.Баскаков Н.А. (1960). Тюркские языки. -М., 1960. 
3.Dadaboyev H., Xolmanova Z. Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi.-Toshkent, 
2015. 
4.Caferoğlu A. (1969) Türk dili tarihi.I, II. 3-baski. –Istanbul: Enderun kitab evi.-S.247. 

---

327 
5.Is’hoqov M., Sodiqov Q., Omonov Q. (2009). Mangu bitiglar.-Tошкент.- B.116. 
6.Li Ci Ren. (2011). Oʻzbek va koreys tillaridagi sifatning intensiv formasi.-Magistrlik 
dissertasiyasi.-Tошкент,2011 
7.Samoylovich A. (2007). Türk dillerinin siniflandirilmasina dair bazi eklemeler 
(А.Самойловичнинг 1922 йилда Петроградда нашр этилган «Некоторые дополнения к 
классификации тюркских языков» номли мақоласини проф. др. Меҳман Муса ўғли 
таржима қилган) // Dil araştirmalari. Uluslararasi hakemli dergi.-Ankara. 2007.-S.184. 
Turkiy tillardagi kelishik kategoriyasi haqida ayrim mulohazalar 
Some comments on the case category in turkish languages
 
Abdurahmonova Muqaddas
 *

Alovuddinova Nodira
 

 
 
Annotation:
 This article discusses the categories of conjunctions, grammatical meanings 
and grammatical forms in Turkic languages. Conjunctive forms in Uzbek and Turkish languages 
are compared, semantic features of consonant forms are described.

Key words:
social factor, geographical factor, grammatical category, morphological 
category, agreement category, ownership category, synharmonism. 
 
Turkiy xalqlarning oʻzaro munosabati jarayonida yuzaga kelgan yangicha ijtimoiy va 
geografik omillar asosida turkiy tillarning har birida oʻziga xos yangicha xususiyatlar paydo 
boʻldi. Bunday oʻzgarishlarning sabablarini bir necha turkiy til misolida, leksik-morfologik 
sathlar, kategorial belgilar, paradigmatik va sintagmatik aloqa vositalarini qiyoslash asosida 
tahlil etish turkologiyaning munozarali masalalarini amaliy hal etish imkonini beradi. Xususan, 
kategorial belgilarining oʻzgaruvchanligiga koʻra turkiy tillardagi ot soʻz turkumi oʻziga xos 
murakkablikka ega.
Ta’kidlash lozimki, oʻzbek tilidagiga nisbatan turk tilida oʻrin-payt kelishigining son 
turkumidagi soʻz bilan ishlatilishi juda keng qoʻllanadi. Ayniqsa, oʻrin-payt kelishigining yillar 
sanogʻi bilan qoʻllanishi e'tiborli holdir. Oʻzbek adabiy tilida kelishik qoʻshimchasi sanani 
ifodalovchi tartib sonlarga toʻgʻridan-toʻgʻri qoʻshilmaydi. U koʻpincha «yil» soʻzi yoki oy 
nomlarini bildiruvchi soʻzlar bilan birga keladi. Bunday birikmalarda «yil» soʻzining ishtirok 
etmasligi gap mazmunini oʻzgartirishi mumkin. Turk tilida esa oʻrin-payt kelishigi qoʻshimchasi 
toʻgʻridan toʻgʻri yil sanogʻiga qoʻshila oladi. Turk tilida kasr sonlar, foiz koʻrsatkichlari ham 
oʻrin-payt kelishigini oladi. Bu holat oʻzbek tilida chiqish kelishigiga mos keladi: Dörtte üç (3/4) 
– toʻrtdan uch, yüzde beş 5/100 – (5%) – besh foiz. Oʻzbek tilida ham, turk tilida ham oʻrin-payt 
kelishigi gapda bir xil morfologik-sintaktik xususiyat kasb etadi. Oʻrin-payt kelishigidagi ot ish-
harakatning bajarilish oʻrni, vaqti, sharoiti, holati, sababi, maqsadini ifodalaydi. Oʻrin-payt 
kelishigining oʻzbek tilida harakatning bajarilishida vosita boʻladigan predmetni ifodalovchi 
ma'nosi turk tilida yordamchi soʻz bilan ham amalga oshiriladi. Sh.Rahmatullaev: 
«-