Til tarixi ma’ruza matni

ZAVQIY ASARLARINING TIL VA USLUBI 
Ubaydulla  Solih  o`g`li  Zavqiy  o`zbek  demokratik  adabiyotining  mashhur 

---

 
133 
namoyandalaridan biridir. 
Zavqiy o`z uslubida soddalik, ravonlikka erishish maqsadida xalq og`zaki 
ijodidan samarali foydalandi. U xalq og`zaki ijodiga xos ibora va maqollarni she`riy 
misralarga singdira bildi: 
Farq aylamay yaxshi-yomon,  
Kim arpa-bug`doy, kim samon.  
Tuhmat haqoratlar hamon, 
Ne muddaosiz afandilar. 
Zavqiy  uslubining  soddaligi  uning  she`rlari  xalq  qo`shiklari  uslubida 
yozilganligidadir. Masalan, 
Kulfat tushib boshig`a,  
Og`u tushib oshig`a.  
Kelmay kishi qoshig`a,  
Aqronu mehribonlar. 
Bunday  uslubdan  foydalanganligi  tufayli  Zavqiy  asarlarida  jonli  xalq  tili 
elementlari ko`pdir. 
Zavqiy  o`z  asarlarida  xalq  tiliga  xos  so`zlardangina  foydalanib  qolmay, 
unga xos bo`lgan so`z birikmalarni ham qo`lladi: 
Bu padar la`nat harom o`lgur otim,  
Har qachonkim, men minar bo`lsam kasal. 
Keltirilgan  misollardagi  padar  la’nat,  xarom  o`lgur  birikmalari  xalq 
so`zlashuv  tiliga  xosdir.  Zavqiy  tilining  Muqimiy  va  Furqat  tilidan  farqli  tomoni 
shundaki,  unda  til  xalqchilligi,  jonli  xalq  tili  elementlarini  nisbatan  ko`p 
qo`llaganligidadir. Bundan tashqari Muqimiy va Furqat asarlarida bo`lganidek, Zavqiy 
asarlarida xam ruscha-internatsional so`zlarni uchratamiz. 
Zavqiy  asarlarida  veksel’,  poyiz,  vagun,  kalaska,  jurnal,  tilgrom,  banka, 

---

 
134 
bo`lis, siyoz (se`zd), pristup, bol’shevik kabi rus va rus tili orqali kirgan so`zlar qayd 
qilinadi. 
Zavqiy  rus  tilidan  yuqoridagi  kabi  faqat  otlarni  emas,  balki  sifat  va  so`z 
birikmalarni ham stilistik talab asosida qo`lladi:  
Ko`r bo`lmasa pul oqib kelurmu,  
Bu badshakl, slepoy durakka,  
Uruscha maqtasa Zavqiy, xorosho  
Juvon, pir, mardu zon monandi shidur. 
Umuman, Zavqiy ham o`z poeziyasi bilan o`zbek adabiy tilini xalq tiliga 
yaqinlashtirdi.