Tikuv 1-123 (2013). P65

8-BOB.
ÒIKUVCHILIK BUYUMLARI DEÒALLARINI
YELIMLAB VA PAYVANDLAB ULASH USULLARI
8.1. KIYIM DEÒALLARINI YELIMLAB ULASH
Materiallarni yelimlab ulash sanoat tarmoqlarida keng qo‘lla-
nilmoqda. Sintetik smolalar ðaydo bo‘lgandan buyon yelimlab ulash
ayniqsa keng tarqaldi. Ko‘ð texnologik jarayonlarda yelimlab ulash-
ning detalni boshqa usulda ulashga nisbatan afzalliklari katta.
Yelimlash jarayoni mexanik birlashtirishning, sathlar o‘zaro
elektrostatik ta’sirining, ba’zi hollarda esa kimyoviy reaksiyaning
umumiy natijasidir. Kiyim detallarini yelimlab yoðishtirayotganda
gazlama bilan yelim bir-biriga ta’sir etadi.
Òikuvchilik sanoatida yelimli materiallar detallarga uqa qo‘yish-
da, detal chetlarini ðishiqlashda (baxyaqator yuritilmaganida yol-
g‘on qaviq o‘rniga), yoqa, manjet, yeng uchiga qotirmalarni tayyor-
lashda, kiyim etagini bukib yoðishtirishda, bort qotirmalarini tay-
yorlashda, kiyim uzellaridan cho‘ntak qoðqoq, yoqa va shu kabi
uzellarni yelimlab yig‘ishda ishlatiladi. Kiyim detallarini yelimlab
ulashga mo‘ljallangan bir qancha mashinalar yaratilgan.
Òermokontakt usuli bilan MCÒK-2 ðayvandlash mashinasida
yoki «Pfaff» (Germaniya) firmasining 8300 rusumli mashinasida
termokontakt usuli bilan yelim iðni yoðishtirib olish mumkin. Keyin
detal ziyi yoki bukish joyi ko‘klangandan keyin dazmollanayotganda
(ðressda yoki dazmolda) yelim ið asosiy detalga yoðishadi.
Kiyim detallarini yelimlab yoðishtirganda detal qirqimini ich-
kariga qaratib bukib (qirqimi yoðiq) yoki tashqariga qaratib (qirqimi
ochiq) bukib ishlov berish mumkin. Cho‘ntak qoðqoqlariga ishlov
berishda detallar qirqimini yoðiq qilib ishlash usuli qo‘llaniladi.
Bunday usul bilan ishlashda (118-rasm) cho‘ntak qoðqog‘i (1) ning
va qoðqoq astari (2) ning detallari tashqi (3) va ichki (4) qolið-
lar yordamida bukiladi (118-a rasm). Shundan keyin qoðqoq avrasi-
ning bukilgan chetiga dozator bilan yelim kukun seðiladi.Astar-
ning bukilgan chetidan tashqi qolið olinadi,hamda astar ichki qo-
lið, qisqich qolið (5) va ðastki ðlastina (6) bilan birgalikda qoðqoq
avrasi ustiga to‘g‘rilanadi (118-b rasm). Qoliðlar va cho‘ntak
qoðqoq ðastki ðlastina olib tashlanib ðresslanadi (118-d rasm).
Qirqimi ochiq usulda detallarni bukib ishlash yeng uchini, ort
bo‘lak kesimini, yoqani ishlashda qo‘llaniladi. Yeng uchi qirqimi
ochiq usulda bukib ishlanganda oldin yelim ðlyonka yeng qotir-
masining bir tomoniga uning yuqori qirqimidan 0,2 sm masofaga
va ikkinchi tomoniga ðastki qirqimidan 1,5–2 sm masofaga
joylashtirib qo‘yiladi.

---

198
Yeng (119-rasm) ðress (3) ning ostki yostig‘i (1) ga teskari
tomoni yuqoriga qilib qo‘yiladi. Bunda yengning yon va uch
qirqimlari qo‘zg‘almas tayanch bo‘ylab to‘g‘rilanadi. Yengning ustiga
yeng qotirmasi (4) qo‘yiladi. Bunda qotirmaning yuqori qirqimi
yaqinidagi ðlyonka ðastga qaratib qo‘yiladi. Ichki qolið (5) yengni
bosib tushgandan keyin tashqi qolið (2) yengning uchini va kesimini
bukadi. Keyin ichki qoliðni chiqarib tashlab, ustki yostiq (6)
tushiriladi va qotirmani yengga, yengning bukilgan chetlari esa
qotirmaning ðastki uchiga ðresslab yoðishtiriladi.
Ana shu texnologik sxema asosida yarimavtomat aððaratlar
yaratilgan. Bular quyidagilar: OKP–cho‘ntak qoðqog‘ini yig‘adigan
aððarat, OKSH-1 – ðalto ort bo‘lagi
qirqimini ishlaydigan aððarat, OBK-6 va
OBK-7 (120-rasm) – ðalto va ðidjak
yoqasini yig‘adigan aððarat, ONK-5–
yeng uchini ishlaydigan aððarat, CK-3
(121-rasm) – ust kiyim yon cho‘ntagini
yig‘adigan aððarat.
Bu aððaratlarda ðalto ort bo‘lagi qir-
qimini, yeng uchini yig‘ayotganda ort
bo‘lak qotirmasini, yeng qotirmasini
o‘ramdan tushirib, asosiy detal ustiga
qo‘yish bilan yelim iðni g‘altakdan tushi-
rib joylashtirish jarayonlari birlashtirilsa,
yelimlab ulashning samarasi yana-da
ko‘ðroq bo‘ladi.
118-rasm.
Cho‘ntak qoðqoq tayyorlash sxemasi.
119-rasm.
Yeng
tayyorlash sxemasi.
a
d
b
4
3
2
1
5
2
6
2

---

199