Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

Nazorat uchun savollar 
1. Tijorat bankining kredit portfeli deganda nimani tushunasiz? 
2. Tijorat banklari kredit portfelini shakllantirishning qanday usullarini 
bilasiz? 
3. Tijorat banklari kredit portfelining sifatini tavsiflovchi qanday 
ko’rsatkichlarni bilasiz? 
4. Kreditlar bo’yicha ehtimoliy yo’qotishlar zaxirasi qanday tashkil etiladi? 
5. Tasniflangan kreditlar tarkibi bo’yicha zaxira stavkalari darajasi qanday 
belgilangan? 
6. Tijorat banklari kredit portfelini boshqarishning qanday usullari mavjud? 
7. Respublikamiz tijorat banklarida kredit portfelini boshqarish bilan bog’liq 
bo’lgan qanday muammolar mavjud? 

---

99 
8-BOB. 
TIJORAT 
BANKLARINING 
INVESTITSION 
OPERATSIYALARINI BOSHQARISH 
8.1. Tijorat banklari investitsion operatsiyalarining mazmuni va zarurligi 
Tijorat banki investor sifatida qimmatli qog’ozlarni sotib oladi. 
Bank qimmatli qog’ozlarni ikki maqsadda sotib oladi: 
1. Likvidliligini ta’minlash maqsadida 
2. Daromad olish maqsadida 
Tijorat banklari yuqori likvidli qimmatli qog’ozlarni sotib olish yo’li bilan 
o’zlarining joriy likvidliligini ta’minlaydilar. Odatda, yuqori likvidli qimmatli 
qog’ozlar sifatida quyidagi turdagi qimmatli qog’ozlar e’tirof etiladi: 
*Hukumatning qimmatli qog’ozlari; 
*Markaziy bankning qimmatli qog’ozlari; 
* to’lovi Hukumat tomonidan kafolatlangan korporativ qimmatli qog’ozlar.
AQShning Kolumbiya universitetining professori F.Mishkinning xulosasiga 
ko’ra, tijorat banklarining investitsion operatsiyalarini rivojlantirishda moliyaviy 
innovatsiyalarga asosiy e’tiborni qaratish lozim. Foiz stavkalarining sezilarli 
darajada tebranishi yangi moliyaviy mahsulotlarga bo’lgan talabning o’zgarishiga 
bevosita va kuchli ta’sir qiluvchi muhim iqtisodiy omil hisoblanadi. 1950-yillarda 
uch oylik xazina veksellari foiz stavkalarining tebranishi1,0 foizdan 3,5 foizgacha 
diapazonda, 1970-yillarda – 4,0 foizdan 11,5 foizgacha, 1980-yillarda 5,0 foizdan 
15,0 foizgacha bo’lgan diapazonni tashkil etdi. Foiz stavkalarining bu qadar kuchli 
tebranishi kapital qiymatining sezilarli darajada oshishiga yoki kamayishiga olib` 
kelid, investitsiyalarning qaytishi borasidagi noaniqlik kuchaydi
15
.
F.Mishkin AQSh misolida moliyaviy innovatsiyalarning bank tizimining 
barqarorligini ta’minlashdagi rolini asoslab bergan. Ammo, ushbu xulosa 
O’zbekiston iqtisodiyoti uchun hozircha amaliy ahamiyatga ega emas. Chunki, 
respublikamizda Hukumatning qimmatli qog’ozlari mavjud emas. 
E. Dolan ikkilamchi zahiralarning quyidagi to’rt shaklini ajratib ko’rsatdi: 
15
Мишикн Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых циклов. 7-е изд. Пер. с англ. – М.: ООО 
«И.Д.Вильямс», 2013. – С.295. 

---

100 
a) Hukumatning qimmatli qog’ozlari; 
b) boshqa banklarning depozit sertifikatlari; 
v) tijorat qimmatli qog’ozlari; 
g) federal fondlar. 
Tijorat qimmatli qog’ozlariga qilingan bank investitsiyalarini yuqori likvidli 
aktivlar qatoriga kiritish mantiqan to’g’ri emas. Chunki tijorat qimmatli qog’ozlari 
aniq moddiy kafolatga ega emas, ayniqsa, respublikamiz sharoitida ko’plab 
korxonalarning qimmatli qog’ozlari bo’yicha to’lovsizlik muammosi mavjud. 
Bunday holatlarni O’zsanoatqurilish bankida, TIF Milliy bankida va boshqa tijorat 
banklarida kuzatish mumkin. Ana shu fikr va mulohazalardan kelib chiqqan holda 
tijorat qimmatli qog’ozlariga qilingan bank investitsiyalarini yuqori livkidli 
aktivlar tarkibidan chiqarib tashlash zarur deb hisoblaymiz.