Tibbiyot instituti talabalari uchun

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklaridan to’satdan o’lim.
Bunday 
o’lim katta odamlarda kamroq uchraydi. Ko’pincha u qizilo’ngachning varikoz-
kengaygan tomiri, oshqozon yoki ichaklar katta qon tomirlari, emirilgan o’smalar 
yoki yaralardan o’tkir qon yo’qotilishi tufayli yuzaga keladi. Bunda murdani kesib 
ko’rilganda oshqozon yoki ingichka ichakda quyma shaklidagi kattagina qon 
laxtasi topiladi (117-rasm).
Yaraning tagida yoki o’smaning ichida ochilgan katta qon tomiri ko’rinishi, 
biroq ba’zan qon ketishining ko’zga ko’rinuvchi manbai topilmasligi mumkin. 
Bunday hollarda diapedez yo’li bilan qon ketish nazarda tutiladi.
Ba’zan to’satdan o’lim tromboz yoki ichak tutqichlari arteriyasi 
emboliyasidan, shuningdek gemorragik pankreonekrozdan ham sodir bo’ladi.
550

---

117-rasm. Ichakda quyma shaklidagi qon laxtasi. 12 barmoqli 
ichak yarasi tubidagi emirilgan qon tomiridan o’limga 
olib keluvchi qon ketishi.
Allergik holatlarda to’satdan o’lim.
Sezuvchanligi oshgan odam 
organizmi kerakli allergen bilan uchrashganda har xil allergik jarayonlar, jumladan 
dermatitlar, toshmali tomir reaktsiyalari, angionevrotik shish, bronxial astmaning 
xurujlari, har xil vaskulitlar kuzatiladi. Sud tibbiyoti nuqtai nazaridan anginevrotik 
shish va anafilaktik shoklar anchagina qiziqish o’yg’otadi, chunki ular to’satdan 
o’limning sababchilari bo’lishi mumkin. Ko’pincha bunday og’ir holatlar 
kasallarga har xil dorivor moddalarni oddiy terapevtik dozada yuborilganda ham 
ko’zga tashlanadi. Kasalxonada bemorning to’satdan o’lib qolishi tibbiyot 
xodimlarini (vrachlar, hamshiralar) noto’g’ri davolaganligi, dorilarni zaharli 
dozasini yuborganlikda ayblashning sababchisi bo’ladi.
Anafilaktik shok
har xil dorivor moddalar (sulfanilamid preparatlari, 
novokain, turli tuman zardoblar va boshqalar) qabul qilingandan keyin sodir 
bo’lishi mumkin, ammo ko’pincha antibiotiklardan penitsillinni mushak ichiga 
yuborilganda kuzatiladi. Preparatni birinchi yuborilgan vaqt bilan shok chaqiruvchi 
muddati orasidagi davr bir necha minutdan to o’n yillargacha cho’zilishi mumkin. 
Odatda og’ir holat preparat yuborilgach birdaniga yoki bir necha minutdan keyin 
rivojlanadi. Bunda umumiy darmonsizlik, kuchli bo’g’ilish arterial bosimning 
aniqlanmasligi, tomir urishining ipsimon bo’lishi, hushini yo’qotishi ko’zga 
tashlanib, tezda o’lim kuzatiladi.
Murdani kesib ko’rishda qandaydir spetsifik belgilar topilmaydi. Sekinlik 
bilan o’lganda ba’zan bosh miyaning arteriolalari va mayda arteriyalarida tromblar 
aniqlaniladi. Bronxlar spazmi, o’pkaning o’tkir emfizemasi rivojlanishi, o’pkada, 
551

---

yurak va terida eozinofilli infiltratlar ko’rinadi (Severova E.Ya., Velishcheva L.S., 
1972). Murdani kesib ko’rishda gistologik va sud kimyoviy tekshirish uchun 
material olinadi. Shuningdek preparat yuborilgan joydan teri, teri tagi kletchatkasi 
va mushaklar ham olinishi tavsiya qilinadi.
Dori kasalligida to’satdan o’limga olib kelganda o’tkaziladigan ekspertiza 
murakkab bo’lib, odatda sud tibbiyoti eksperti va klinitsistlar ishtirokida komission 
holda o’tkaziladi.