Tibbiyot instituti talabalari uchun

74-rasm. Kuyish maydoni va chuqurligini sxematik 
tasvirlanishi:
a – oldindan; b – orqadan; 1 – II-darajali kuyish; 2 
– III-darajali kuyish; 3 – IV-darajali kuyish
Ekspertiza amaliyotida ko’pincha alanga bilan tananing 75-80-foizini yoki 
qaynoq suyuqliklar bilan 10-15 foizini kuyishi kuzatiladi. O’lim tezda sodir 
241
a
b

---

bo’lganda jarohatlovchi faktorning xarakterini aniqlashda hech bir qiyinchilik 
tug’ilmaydi. Alanga bilan odam tanasining barcha qismi ko’pincha tsirkulyar 
holda, deyarli barcha hollarda qo’l barmoqlari, yuzi kuyadi (jabrlanuvchi yonuvchi 
kiyimi alangasini qo’li bilan o’chirishga harakat qiladi). O’lgan teri quruq, qattiq, 
qo’ng’ir tusli bo’lib, tananing ayrim qismlari ko’pincha ko’mirga aylangan bo’ladi 
(75-rasm). Yuz terisi va tananing barcha ochiq qismlarida, shuningdek og’iz va 
burun teshiklarida, nafas olish yo’llarida, ba’zan qizilo’ngach va me’dasida qurum 
topiladi. Ko’pincha sochlarining bujmayib qolishi va nafas olish yo’llarining 
kuyishi topiladi. Bundan tashqari, alanga ta’sirida kiyimi yonib ketadi.
Qaynoq suvga botirilganda odatda chuqur kuyish (IV-darajali) kuzatilmaydi, 
chunki uning harorati +100
0
C dan oshmaydi va kiyimga va odam tanasiga 
tekkanda u tezda soviydi. Jabrlanuvchi tik holatda turganda suyuqlik pastga qarab 
oqishi tufayli tananing pastki oldingi yuzasi, jinsiy organlari va oyoqlari 
jarohatlanishi mumkin. Tsirkulyar kuyishlar vannada yoki dush tagida 
cho’milishda kuzatiladi. III-darajali kuyishda teri kulsimon yoki oqimtir tusga 
kiradi. Agar kiyimda jarohatlanish bo’lmasa, unda kuyishni chaqirgan suyuqlik 
qoldiqlari (sup, kofe, chay, va boshqalar) ko’rinadi.
75-rasm. Alanga ta’sirida katta ko’lamdagi III-IV-
darajali kuyish.
Agar jabrlanuvchi voqea sodir bo’lgan joyida o’lib qolgan taqdirda yong’in 
242

---

o’chog’ida kuyishning xarakteri va tiriklik xususiyatini aniqlashga to’g’ri keladi. 
Ayniqsa murda to’lig’icha kuyib ketganda bu savolni echish anchagina qiyin 
bo’ladi. Bunda gistologik tekshiruv ham doimo yordam bera olmaydi, chunki 
yuqori harorat ta’sirida birinchi minutlarda o’lim sodir bo’lganda teri va teri tagi 
kletchatkasida xuddi ilgariroq o’lgandagiga o’xshash o’zgarishlar ko’zga 
tashlanadi.
Kuyish o’chog’ida bo’lganligining aniq tasdiqlovchi belgisi qonda 
karboksigemoglobin borligi hamda nafas yo’llari, qizilo’ngach va oshqozonda 
qurumning bo’lishligi hisoblanadi. Buning uchun qonni yurak bo’shlig’i yoki 
chuqurroq joylashgan qon tomirlaridan tekshirish uchun olinadi.
Kuyish o’chog’ida tiriklik vaqtida bo’lganda qurum eng kichik bronxlar va 
hatto alveolalarda topiladi. Ba’zan u asosiy suyaklar va peshona bo’shlig’ida ham 
bo’lishi mumkin (Belikov V.K., 1972), shuningdek qurumni yurak, qon tomirlari 
bo’shlig’ida, leykotsitlar tsitoplazmasida, jigarning Kupfer hujayralari va hatto 
siydikda ham topilishi mumkin. Bunda siydikdan kuyishning hidi kelib turadi. 
Nafas io’llari shilliq pardasidan stereomikroskop yordamida tamg’a olinganda 
qurum zarrachalarining uncha katta bo’lmagan miqdori yaxshi ko’rinadi. Alanga 
o’chog’ida bo’lganlikning tiriklik vaqtidagi ta’sirini isbotlovchi muhim diagnostik 
belgi nafas olish yo’llarida kuyish jarayonining bo’lishligidir. Bunda qurum 
olingandan keyin hiqildoq, kekirdak va bronxlar shilliq pardasining kuchli 
to’laqonligi fonida oqimtir dog’-nekroz o’choqlari ko’zga tashlanadi. Bir vaqtning 
o’zida shilliq pardada qon aylanishning buzilishi: to’laqonlik, shish, kapillyarlar 
devori o’tkazuvchanligining oshishi, qon quyilish kuzatiladi. Yuzi kuyib 
dudlanishida ko’pincha ko’z atrofidagi teri burmachalari atrofida, shuningdek, 
burun lab burmachalarida ularning qisilishi tufayli jarohatlanmasligi ham 
kuyishning tiriklik belgilariga kiradi (76-rasm).
O’pkada topilgan yog’ emboliyasi ham kuyishning tiriklik belgilari 
hisoblanadi.
Kuyishning tiriklik xususiyatlarini aniqlashda kuyish pufakchasidagi 
suyuqlikning taxlili uchun oqsillar, leykotsitlar, fibrin borligini aniqlash, 
243

---

shuningdek teri, qon va ichki organlarda ayrim makro- va mikroelementlarni 
emission spektral usulida tekshirish taklif qilinadi. Tiriklikdagi kuyish 
pufakchasida (4,2-4,9 foiz) umumiy oqsil bo’lsa, uning miqdori o’lgandan keyin 
paydo bo’lgan pufakchadagi oqsildan (2,1-1,3 foiz) 2 marta ko’proq bo’ladi (Fayn 
M.A., 1968).