№5-amaliy mashg’ulot Ta’minlovchi manbalarga hizmat kо‘rsatishni о‘rganish

---

№ 5-amaliy mashg’ulot 
Ta’minlovchi manbalarga hizmat kо‘rsatishni о‘rganish 
 
 
Payvandlash ta’minlovchi manbalarni uzoq muddat ishlashini hamda nosozliklarni 
о‘z vaqtida bartaraf etish uchun ularga о‘z muddatida va doimiy ravishda hizmat 
kо‘rsatish kerak.Doimiy hizmat kо‘rsatishda:ish boshlashdan avval payvandlash 
ta’minlovchi manbasini tashqi qismlari kо‘zdan kechiriladi;
payvand kabellarini ta’minlovchi manba qismiga (zajimga) va payvandlanayotgan 
buyumga puxta ulanganligini tekshirish; ta’minlovchi manbani zaminlanish holatini 
tekshirish;ta’minlovchi manbani ishga tushirganda ventilyatorni aylanish 
yо‘nalishini tekshirish ya’ni sovutish havo oqimini tо‘g‘riligini; Muddatida hizmat 
kо‘rsatishdaBir oyda bir marotaba:ta’minlovchi manba siqilgan havo yordamida 
chang va iflosliklardan tozalanishi, qо‘l yetadigan joylarni yumshoq latta yordamida 
tozalash;elektr kabel va kontakt qismlarini holatini tekshirish va zarurat tug‘ilsa 
mustaxkam elektr kontakt xosil qilinishi;barcha elektr biriktiruchi qismlarni 
tekshirish zarurat tug‘ilsa maxkamlash va kontaktor qismini chang va ifloslikdan 
tozalash;Uch oyda bir marotaba: radio tо‘lqinlardan himoyalovchi filtr 
kondesatorlari holatini tekshirish, yaroqsiz holatga kelgan bо‘lsa almashtirish; 
tok 
о‘tuvchi 
qismlar 
izolyatsiyasi 
qarshiligini 
tekshirish;payvandlash 
о‘zgartirgichlarida kollektor holatini tekshirish; generator nuqsonsiz ishlashida 
kollektorda qurum bо‘lmasligi kerak. Kollektordan benzinli yumshoq latta 
yordamida chang ketkazilishi kerakOlti oyda bir marotaba:toklar almashlab ulagichi 
izolyatsion qismlari va kontaktlarni misli chang va dog‘laridan tozalash; 
barcha ishqalanadigan qismlarni (о‘q vinti, almashib ulagich val yuzasining qismi) 
quyuq moy bilan surkash;payvandlash о‘zgartirgichlarida shyotkali mexanizm 
xolatini tekshirish. Shetkalardagi uchqunlash darajasi kichik bо‘lishi kerak. 
Shetkalarda qurum izi qolmaydigan mayda biserli uchqunlanish havfsiz hisoblanadi; 
payvandlash о‘zgartirgichlarida podshipniklar kamerasi moyini holatini va borligini 
tekshirish.Bir yilda bir marotaba: 
ventilyator elektryuritkichini ajratib olib yaxshilab tozalash. Moyini almashtirishdan 
oldin podshipniklarni benzin bilan yuvib olish kerak;
Yoyli payvandlashda havfni oldini olishga qarshi choralarni kо‘rish zarur:
elektr tokini urishdan;elektr yoyi nuridan kо‘z va qо‘l, yuz terisining kuyushi;
qо‘l va yuz terisining erigan metalni sachrashidan zararlanishi.Tarmoq kuchlanishi 
220 yoki 380V havflidir, shuning uchun:ta’minlovchi manba korpusi mustaxkam 
zaminlanishi kerak. Buning uchun ta’minlovchi manba korpusida «Zemlya» yozuvli 
zaminlash bolt bor; ta’minlovchi manbaning tashqi g‘ilofi yoki yon devor qismlarsiz 
ishlashi taqiqlanadi;payvandchi birlamchi tarmoqdagi tok о‘tish qismlarga 
tegmaydi. Ta’minlovchi manbani tarmoqga ulash va zaminlashni faqat 
kvalifikatsiyali elektrik bajaradi; ta’minlovchi manbani tarmoqdan uzmasdan joyini 
о‘zgartirish taqiqlanadi. 
Payvand yoyining yorug‘ligi inson organizmiga salbiy ta’sir kо‘rsatadi, ayniqsa 
kо‘zlarga, og‘riq keltirib chiqaradi va vaqtinchalik xiralashishga olib keladi. 
Payvandchi kо‘zini ihtiyot qilish maqsadida masxsus yorug‘lik filtrli maska yoki 

---

shitokdan foydalanadi. Payvand yoyini kо‘rinmas nurlanishi, erigan metalni 
sachrashidan payvandchini qо‘l qismi rukavitsa, egnida esa maxsus kiyim (brezentli 
kurtka va shim) bilan himoyalanish kerak. Kо‘zni chokni shlak bо‘lakchalaridan 
himoyalash uchun oddiy shishali kо‘zoynaklardan foydalaniladi. 
Payvandlash zanjirining tok turiga qarab ta’minlash manbalari quyidagicha 
farqlanadi:1.о‘zgaruvchan tok manbalari:bir va uch fazali payvandlash 
transformatorlari; alyumin qotishmalarini payvandlash uchun maxsus qurilmalar;
2. о‘zgarmas tok manbalari:tо‘g‘rilagichlar; turli yuritmali generatorlar.
Postlar soni bо‘yicha ta’minlash manbalari bо‘ladi:
- bir postli;
- kо‘p postli.
Qо‘llanish bо‘yicha ta’minlash manbalari bо‘ladi: 
- umumsanoat ta’minlash manbalari;
- maxsus ta’minlash manbalari. 
Umumsanoat manbalariga yoy vositasida qoplangan elektrodlar bilan dastaki 
payvandlash uchun ta’minlash manbalari, shuningdek mexanizatsiyalashgan flyus 
ostida payvandlash uchun manbalar kirad 
Ta’minlash manbalarining belgilarida birinchi harf ularni turini kо‘rsatadi: T – 
transformator, V – tо‘g‘rilagich, G – generator, P - о‘zgartirgich, U – qurilma. 
Ikkinchi harflar – payvandlash turi: D – yoy bilan, P – plazma bilan. Uchinchi harflar 
- payvandlash usuli F – flyus ostida, G – himoyalovchi gazlarda, U – universal 
manba, yoki qо‘shimcha ma’lumotlar belgisi: 
M – kо‘p postli
, I – impulsli 
payvandlash. Uchinchi harf bо‘lmasa – dastaki payvandlash bо‘ladi. Harflardan 
keyingi birinchi son - nominal payvandlash toki yuzlab amperlarda, undan keyingi 
ikki sonlar – buyumning rо‘yxatga olingan nomeri. Undan keyingi harf va sonlar – 
iqlim kо‘rsatkichlari – U – mо‘tadil, T – tropik, M – dengiz iqlimiga.
Nazorat savollari: 
1. Ta’minlovchi manbalarga doimiy hizmat kо‘rsatish qanday amalga oshiriladi. 
2. Ta’minlovchi manbalarga muddatida hizmat kо‘rsatilganda nima ishlar bajariladi. 
3. Yoyli payvandlashda payvandchining himoyalanish vositasini sanab о‘ting.