Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

17.2. Konduktometrik usul bilan elektrolitlarning 

dissotsiatsiyalanish darajasi va konstantasini 

aniqlash

Tahlilning konduktometrik usullari solishtirma elektrо‘tkazuv­

chanlikni  о‘lchashga,  yoki  uni  qarshilikni  о‘lchangan  qiymatidan 

hisoblab topishga asoslangan. Konduktometrik usul bilan elektro­

litlarning dissotsiatsiyalanish darajasi va konstantasini, elektro­

litlarning konsentratsiyasini aniqlash mumkin. 

Eritma suyultirilgani sari elektrolitning dissotsiatsiyalanish da­

rajasi ortadi va cheksiz suyultirilganda о‘zining maksimal qiymati 

α=1 ga yetadi. Dissotsiatsiyalanish darajasi ortib borgani sari pro­

porsional ravishda molar elektrо‘tkazuvchanlik ham ortib boradi va 

elektrolit molekulalarining barchasi dissotsiatsiyalanganda maksi­

mal qiymati 

λ

∞

ga yetadi: 

λ= K· α; Sm·m

2

/mol,                         (8)

bunda K – proporsionallik koeffitsiyenti.

Dissotsiatsiyalanish darajasi α ni foizlarda (0 dan 100 %gacha) 

yoki  birning  ulushlarida  (0  dan  1gacha)  ifodalanadi.  Dissotsiatsi­

yalanish  darajasi  elektrolit  va  erituvchi  tabiati,  harorat  va  eritma 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

384

konsentratsiyasiga  bogʻliq.  Eritma  qanchalik  suyultirilgan  bо‘lsa, 

shunchalik  kо‘p  dissotsiatsiyalanadi.  Cheksiz  suyultirilganda 

molekulalar tо‘liq dissotsiatsiyalangan (α = 1) deb hisoblanadi, ion­

lar  orasidagi  bogʻlanish  yо‘qolib  elektrо‘tkazuvchanlik  maksimal 

qiymatiga yetadi 

λ

∞

ya’ni,

λ

 = 

λ

∞

. Bundan tashqari, (8) tenglamadan kо‘rinib turibdiki, 

α = 1 bо‘lganda 

λ

 = K bо‘lib qoladi. K qiymatini (8) tenglamaga 

qо‘yib, K =

λ

∞

ni olamiz. Shunda:

    

λ

= 

λ

∞

 · α; Sm·m

2

/mol,                           (9)

va undan dissotsiatsiyalanish darajasi uchun:

λ

α

λ

∞

=

,

                                        (10)

tenglamasini keltirib chiqaramiz.

λ

–  kо‘rilayotgan  konsentratsiyali  eritmaning  molyar  elek­

trо‘tkazuvchanligi va (7) formuladan topiladi; 

λ

∞

– maksimal molar 

elektrо‘tkazuvchanlik. Bu tenglama Arrenius tenglamasi  deyi ladi.

Cheksiz suyultirilgan eritmada har bir ion bir­biridan bogʻliqsiz 

ravishda harakatlanadi va bunda molar elektrо‘tkazuvchanlik ion­

lar elektrо‘tkazuvchanligidek kо‘rilishi mumkin. Bir turdagi ionga 

tо‘gʻri keladigan molar elektrо‘tkazuvchanlik ionnig harakatchan-

ligi deb nomlanadi. 

Bundan kelib chiqadiki, cheksiz suyultirilgandagi molyar elek­

trо‘tkazuv chanlik 

λ

∞

 ionlar harakatchanliklari yigʻindisi sifatida 

kо‘rilishi mumkin: 

     

λ

λ

λ

∞

∞

∞ =

+

,

A

K

                               (11)

Bu yerda:

λ

∞A

 va 

λ

∞K

 – kationlar va anionlar maksimal 

harakatchanliklari. 

Bu  bogʻliqlik  Kolraush  tomonidan  1879­yilda  taklif  qilinib 

Kolraush qonuni sifatida ta’riflanadi: 

---

Tibbiy kimyo / 1  

385

“Eritmaning  cheksiz  suyultirilgandagi  molar  elektr  о‘tkazuv-

chanligi  ionlarning  maksimal  xarakatchanliklarining  yigʻindisiga 

teng“.

17.2­jadvalda ba’zi bir ionlarning 18°C da suvdagi maksimal 

harakatchaliklari keltirilgan. 

17.2-jadval