Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Raqamli ommetr

 

 

 

 

Kimyo va salomatlik 

 

Elektrokimyo va tibbiyot

Zamonaviy tibbiyot amaliyotida fizik­kimyoviy tahlil usullari 

keng qо‘llanib kelmoqda. Davolash va diagnostika muolaja usulla­

2

---

1-kurs talabalari uchun darslik

382

rini tо‘gʻri tanlab va о‘tkazish uchun bо‘lgʻusi shifokor elektr toki 

ta’sirida organizmda qanday jarayonlar sodir bо‘lishini bilishi zarur. 

Biologik suyuqliklar elektrolit moddalar, ya’ni neytral sistema­

lar bо‘lib, manfiy va musbat ionlardan tashkil topadi va elektr tokini 

о‘tkazadi. 

  Tirik  organizmga,  elektrokimyo  nuqtayi  nazaridan,  hujayra 

va elektrolit eritmalari bilan tо‘ldirilgan hujayralararo bо‘shliqdan 

tashkil topgan deb qaralsa bо‘ladi. Barcha biologik suyuqliklar va 

tо‘qimalar  ma’lum  darajada  elektrо‘tkazuvchanlikka  ega  bо‘ladi. 

Shuning  uchun,  tibbiyotda  elektrodiagnostika  va  elektr  toki  bilan 

davolash usullari keng qо‘llanadi. Ular qatoriga elektrokardiogram­

ma, ensefologramma, davolash elektroforezi, elektroosmos, galva­

nizatsiya, elektrostimulatsiya usullari kiradi. Biologik tо‘qimalarga 

kichik  chastotali  tok  bilan  ta’sir  etib,  ularning  normal  faoliyatini 

ham tiklash mumkin. Sababi – organizm tо‘qimalari elektr tokini 

о‘tkazib, elektr ta’siriga javoban reaksiya beradi. Bu jarayonlarn­

ing asosida elektrokimyo qonun qoidalari yotadi. Tо‘qima qutbla­

nishi katod va anodda turlicha kechadigan bir qator fizik­kimyoviy 

о‘zgarishlar sodir bо‘lishiga olib keladi. Yengil va harakatchan K

+

, 

Na

+

 ionlari katod atorofida yigʻilib, membranani о‘tkazuvchanligi­

ni  oshiradi;  ogʻirroq  Ca

+2

, Mg

+2

  ionlari  anod  atrofida  tо‘planib, 

membranani  dagʻallashtirib,  о‘tkazuvchanligini  kamaytiradi.  Ion­

lar konsentratsiyasining о‘zgarishi, hujayraning funksional holatini 

о‘zgari shiga, katod yonida qо‘zgʻaluvchanlik ortishi va anod yoni­

da uning kamayishiga olib keladi. 

Kislota­asosli muvozanatning siljishi fermentlar ta’siri va hu­

jayrada modda almashinish jarayonlari (suv­tuz, oqsil almashinuvi) 

ga ta’sir kо‘rsatadi. Hujayra orqali о‘zgarmas tok о‘tishi diffuziya, 

osmos, masalan,hujayra orqali suv о‘tishi (elektroosmos) jarayonla­

rini kuchaytirib yuboradi. О‘zgarmas tok ta’sirida tо‘qimalarda bir­

inchi navbatda ionli muvozanat buzilishi bilan bogʻliq bо‘lgan fizik­

kimyoviy о‘zgarishlar rо‘y beradi. Bu о‘zgarishlar asab retseptor­

larini qо‘zgʻatadi. Retseptorlarga ta’sir asab yо‘llari bо‘ylab bosh 

---

Tibbiy kimyo / 1  

383

miya pо‘stloq qismiga yetib borib, javoban organizmning fiziologik 

reaksiyalarini  chaqiradi.  Sharoitga  qarab  bu  reaksiyalar  mahalliy 

yoki  umumiy  tabiatga  ega  bо‘ladi.  Mahalliy  reaksiyalarda  elek­

trodlar  ostida  terini  achishishi,  igna  sanchilishi,  kuyishi  seziladi, 

umumiy  reaksiyalarda  –  asab,  endokrin,  yurak­tomir,  qon­tomir 

sistemalar ishi, modda almashinuvi stimullanadi va boshqalar ku­

zatiladi. Asab tolalari orqali tok о‘tganda ularning qо‘zgʻaluvchan­

ligi  ortadi  (elektrotonus).  Katod  yonida  qо‘zgʻatuvchilar  ta’siriga 

javoban  reaksiya  kuchayadi  (katelektroton),  anod  yonida  esa  bu 

reaksiya kamayadi (anelektroton). Davolash amaliyotida birinchisi­

ni tо‘qimalar qо‘zgʻaluvchanligini oshirish uchun, ikkinchisini esa 

ogʻriq kamaytirish uchun qoʻllashadi.