Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

 

 

15.1. sxema. Organizmda energiya o

ʻ

zgarishining umumiy ko

ʻ

rinishi. 

 

Organizmdagi energiya oʻzgarishining umumiy koʻrinishi; 

Q

1

 – birlamchi issiqlik, qaytmas biokimyoviy jayorayonlar hisobiga 

ajralib chiqadi va atrof-muhitga issiqlik tariqasida tarqaladi.    

Q

2

-organizmda  amalga  oshayotgan  ishni  ta’minlaydigan  barcha 

foydali  energiya  turlari  oqibat  narijada    (jarayon  toʻliq  amalga  oshib  

Oziq-ovqat va 

quyosh energiyasi 

 

ADF + F

n

 

Q

1

 

Q

2

 

Birlamchi (Q

1

) va ikki lamchi 

(Q

2

) issiqlik energiyalarining 

organizimdan chiqib ketishi

 

ATF 

Ish (kimyoviy, nurlanish, 

mexanik, elektr va 

osmotik) turlari 

Q

2

 

5.1-sxema. 

Organizmda energiya oʻzgarishining umumiy koʻrinishi.

5.1-sxema. Organizmda energiya oʻzgarishining  

umumiy koʻrinishi

---

Tibbiy kimyo / 1  

333

Organizmdagi energiya oʻzgarishining umumiy koʻrinishi;

Q

1

 – birlamchi issiqlik, qaytmas biokimyoviy jayorayonlar hi­

sobiga ajralib chiqadi va atrof­muhitga issiqlik tariqasida tarqaladi. 

Q

2

­organizmda amalga oshayotgan ishni ta’minlaydigan barcha 

foydali energiya turlari oqibat narijada (jarayon toʻliq amalga oshib 

boʻlgandan soʻng) issiqlikka aylanadi va bu oʻz navbatida ikkila-

mchi issiqlik energiyasini tashkil etadi. Masalan, sistola holatini va 

demak, qonning tomirlar boʻylab harakatini ta’minlaydigan energi­

ya pirovard natijada tomir devorlari va qonning tarkibiy qisimlari 

orasida kelib chiqadigan ishqalanish kuchalrini yengishga sarflanib 

issiqlikga aylanadi.

S. Kano issiqlikning ishga aylanish sharoitini oʻrganish orqa­

li  termodinamikaning  ikkinchi  qonuniga  asos  solgan:  Biror  man­

badan  olingan  va  issiqlik  mashinasining  ishini  ta’minlaydigan 

issiqlik  miqdori  toʻlaligicha  ishga  aylanmaydi,  uning  ma’lum  bir 

qismi atrofga (sovutgichga) uzatiladi. Yuqoridagi barcha fikrlarni 

jamla gan  holda  termodinamikaning ikkinchi qonunini quyidagicha 

ta’rifl anadi. Issiqlik harorati past boʻlgan jisimdan harorati yuqori 

boʻlgan jismga oʻz-oʻzidan oʻta olmaydi (R.Klauzius sharhi). Ikkinchi 

tur abadiy mashinasini (issiqlikni toʻliq ishga aylantiradigan) yaratish 

mumkin  emas  (V.Osvald  sharhi).  Termodinamikaning  bu  qonu­

ni  asosida  qaytar  va  qaytmas  jarayonlarning  energiya  va  issiqlik 

miqdorlari orasidagi bogʻliqlikni quyidagicha talqin qilish mumkin:

Qaytar jarayonlarda energiya issiqlikka aylanmaydi. Shu sa­

babli sistmadagi jarayon atrof­muhitning cheksiz kichik oʻzgarish­

lari natijasida, oʻz yoʻnalishini teskari tomonga oʻzgartira oladi;

Qaytmas jarayonlar energiyasining bir qismini issiqlikka ayla­

nib, atrof­muhitga tarqalishi bilan davom etadi va atrof­muhitning 

cheksiz kichik oʻzgarishlari jarayon yoʻnalishiga ta’sir etmaydi. 

Oʻz­oʻzidan  oʻtadigan  (roʻy  beradigan)  jarayonlar  –  musbat 

jarayondir  (oʻng  tomonga  boradigan  reaksiya).Oʻz­oʻzidan  bor­

maydigan jarayonlar – manfiy jarayondir (chap tomonga boradigan 

reaksiya). Demak, tirik organizmda sodir boʻlayotgan jarayonning 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

334

FIK˂1  boʻladi.  Ba’zi  biologik  jarayonlarning  FIKi  15.2­jadvalda 

berilgan.

15.2-jadval