Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Standart eritmalar quyidagi usullar  

bilan tayyorlanadi:

Fiksanal yordamida tayyorlash usuli. Fiksanal 1 litr aniq 0,1000 

N li eritma tayyorlash uchun zarur miqdorda aniq tortilib yoki aniq 

oʻlchanib  shisha  ampulalarga  solib  kavsharlangan  qattiq  modda 

yoki titrlangan eritmalardir. Fiksanaldagi eritma hajmi 1 litrli kolba­

ga voronka yordamida quyiladi va  suyuqlikning hajmi distillangan 

suv qoʻshib belgisigacha yetkaziladi.

Tortim usuli. Analitik tarozida kerakli modda aniq tortib olinib 

oʻlchov kolbasida eritiladi va eritmaning hajmi kolbaning belgisi­

11.1-rasm. Standart eritma 

tayyorlash

---

Tibbiy kimyo / 1  

261

gacha distillangan suv qoʻshib yetkaziladi. Eritmaning titri quyidagi 

formula bilan hisoblanadi:

T = m/V , g/ml,

bunda: m – erigan modda massasi, g; V – eritmaning hajmi, ml.

Bunday eritmalarga birlamchi standart eritmalar yoki tayyor-

langan eritmalar deyiladi. Lekin hamma moddalarning eritmasini 

(masalan, HC1, NaOH) tayyorlab boʻlmaydi. Ularni fiksanallardan 

foydalanib yoki boshqa moddalar yordamida tayyorlanadi.

Titrlash usuli. Titrlangan eritmalarga  qoʻyiladigan talablarga 

(yuqoriga qarang) javob bera  olmaydigan eritmalar titrlash usuli 

bilan tayyorlanadi. Bunda taxminan kerakli konsentratsiyali eritma 

tayyorlanadi, aniq konsentratsiyasi (titri) esa unga mos keladigan 

boshqa birlamchi standart eritma bilan titrlab aniqlanadi.

Titrimetrik analizda quyidagi shartlarga javob beradigan reak­

siyalar qoʻllaniladi:

1. Tekshirilayotgan modda va reaktiv orasidagi reaksiya ma’lum 

bir stexiometrik nisbatlarda borishi kerak;

2.  Ta‘sirlashuvchi  ikki  modda  orasidagi  reaksiya  tez  borishi 

kerak;

3.  Reaksiya  oxirigacha  borishi,  yani  reaksiyaning  qaytishiga 

yoʻl qoʻymaslik kerak;

4.  Reaksiya  jarayonida  qoʻshimcha  yonaki  reaksiyalar  bor­

masligi kerak.

Titrlash davomida sarflangan reagentning hajmini aniq oʻlchash 

uchun titrlash (reaksiya)ning tugashini aniqlay bilish kerak, bu ho­

lat ekvivalent nuqta  deb ataladi va ta'sir etuvchi moddalar miqdori 

oʻzaro  ekvivalent  boʻlganda  yuzaga  keladi.  Ekvivalent  nuqtani 

aniqlash maqsadida titrimetrik analizda zarur holatlarda indikator­

lardan foydalaniladi. 

Indikatorlar deb, titrlashda eritmaga oz miqdorda qoʻshiladigan 

va ekvivalent nuqtaga yetganda koʻz bilan seza oladigan darajada 

rangini  oʻzgartiradigan  yoki  choʻkma  hosil  qiladigan  moddalarga 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

262

aytiladi.  Ba'zan  indikatorlar  vazifasini  reaksiyaga  kirishayotgan 

moddalardan biri bajarishi mumkin.

Titrimetrik analizda massani aniq oʻlchash uchun 

analitik tarozi va toshlari hamda eritmani aniq hajmda 

oʻlchab olish uchun oʻlchov idishlari: byuretka, pipet­

ka, oʻlchov kolbalari va oʻlchov silindrlari ishlatiladi.