Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Чивинларга қарши курашиш, чивинларни йўқотиш чоралари, чивинлар ҳаёт циклининг барча даврларида амалга оширилади. +анот чиқарган чивинлар ёз пайтларида кундузи қўниб турадиган жойларда, қиш пайтида қишлаш жойларида ҳар хил инсектицидлар ёрдамида йўқотилади.
Личинкалари ва ғумбакларига қарши курашиш учун сув ҳавзалари текширилади. Anopheles личинкалари шўр, кислороди кам, соя сув ҳавзаларида яшамайдн. Суви тез оқиб турадиган дарё ва анҳорларда ҳам личинкалари учрамайди. Чивинларнинг личинкаларига қарши курашишда хўжалик мақсадлари учун кераксиз бўлган кичикроқ сув ҳавзалари тупроқ билан кўмиб ташланади. Балиқ кўпайтирилмайдиган ва xўжалик мақсадлари учун ишлатилмайдиган сув ҳавзаларига захарли кимёвий модда-лар солинади, нефтланади. Нефть сув бетига ниҳоятда юпқа парда кўринишида ёйилиб личинкалар ва ғумбакларнинг нафас тешикларини бекитиб қўяди, шу сабабдан улар ўлади. Кимёвий моддаларнинг заррачаларининг катталиги личинкалар озуқланадиган микрооргаиизмлардан кичик бўлиши керак, шундагина улар кимёвий моддаларни ютади. Ҳозирда курашнинг биологик усули ривожланиб бормоқда. Личинкалар ва ғумбаклари бор сув ҳавзаларида шулар билан озуқланадиган гамбузия балиғини кўпайтириш яхши натижа беради. Шолипояларда бўлиб-бўлиб cyғориш, яъни қисқа вақт сувни чиқариб ташлаш йўли билан паразитларни йўқотиш мумкин.


ИСКАБТОПАРЛАР ЁКИ ИСКАБТОПАР ЧИВИНЛАР

Искабтопар чивинлардан тиббиётда Phlebotomuspappatasilтури катта аҳамиятга эга, чунки тери ва висцерал лейшмониозни ҳамда паппатачи иситмаси деган оғир касалликларнинг ўзига хос ташувчисидир.

Морфологик тузилиши. Искабтопарлар узун мўйловли икки қанотлиларнинг майда вакилларидир. Искабтопарлар кемирувчи ҳайвонлар ва бошқа сутэмизувчилар, калтакесаклар ва тошбақаларнинг инларида, қушларнинг уяларида, молхоналарда, аҳоли турар жойларида яшайди. Яшаш жойи Европанпнг жануби, Ўрта ва Жанубий Осиё, ҳамда Шимолий Африкадир.

Расм Искабтопарнинг кўпайиш босқичлари

Искабто­парлар облигат қон сўрувчи ҳашаротлар бўлиб одатда одамларга, ҳайвонларга кечалари иссиқ ва дим пайтларда ҳужум қилади. Қонни фақат урғочилари сўради. Capғиш рангли, танасининг узунлиги 2—2,5 мм бўлгани учун пашшахона ичига ҳам кира олади. Тана тузилиши чнвинларга хос бўлиб, улардан жуда узун мўйловлари бўлиши ва қалин, қаттиқ, узун туклар билан қопланиши билан ажралиб туради. Бошида мураккаб кўзлари, мўйлов ва оғиз аппарати жойлашган. Оғизаппарати санчиб-сўрувчи типда бўлиб, бир жуфт пастки ва юқори жағлар ва битта тилдан иборат. Булар санчувчи аппаратни ташкил қилади. Хартуми пастки лабдан тузилган бўлиб, ўртаси тарновсимон тузилган бўлади. Тарновчада санчувчи аппарат хартуми ва тили, тилнинг ичида сўлак безининг найи жойлашган. Озуқани хартуми ёрдамида сўради. Хартумининг икки ён томонида пастки жағ пайпаслагичлари бор. Искабтопарлар кўкрак қисмининг уст томони қавариқли бўлиб, бир-биридан аниқ ажралмаган учта сегментдан ташкил топган. Оёқлари узун ва ингичка айниқса охирги жуфти энг узун бўлади. Ўрта кўкрак сегментида жуфт қанотлари жойлашган. Иккинчи жуфт қаноти рудиментар бўлиб — жизиллагичларидир. Оёқлари ва қанотлари бутун танаси сингари тукчалар билан қопланган. Искабтопар чивинининг қорин қисми бир-биридан аниқ ажралиб турган саккизта сегментдан иборат. Эркак ҳашарот қорнининг охирида мураккаб копулятив аппарати жойлашган. Оталанган урғочилари тухум қўйишдан олдин албатта қон сўриши керак, кейингина тухумлари ривожланади. Искабтопарлар овқат излаб 1,5 км дан кўпроқ йўл босади. Тухумларни қоронғи, органик моддаларга бой, зах, ерларга қўяди. Бир қўйишда урғочилари 50—70 тага яқин тухум қўяди. Искабтопарлар баҳор, ёз ойларида бир неча марта гонотрофик циклни ўташи мумкин. Улар бошқа чивинлар каби тўлиқ метаморфоз йўли билан ривожланади. Тухумдан чиққан личинка чувалчангсимон бўлиб, танаси 12 сегментдан ташкил топган бўлади. Личинкалар чирий бошлаган органик моддалар билан озуқланади ва тўрт марта туллайди. Тўртинчи марта туллашдан кейин ғумбакка айланади. /умбакдан вояга етган ҳашарот чиқади. Тухум қўйишдан то вояга етгунча қулай шароитда 46 кун етади, ноқулай шароитда ривожланиш муддати жуда чўзилиб кетиши мумкин.