Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

КАЛТА МУЙЛОВЛИЛАР КЕНЖА ТУРКУМИ (BRACHYCERA)

Бу туркумга пашшалар, сўналар киради. Калта мўйловлилар ичида гематофагия кам тарқалган, шундай бўлсада, облигат қон сўрувчи турлари ҳам бор. Миscidae оиласига кирадиган пашшалар учун гематофагия шарт эмас. Масалан, мамлакатимизда кенг тарқалган бозор пашшаси Muscasorbens бунга мисол бўла олади. Вояга етган даври - имаго яловчи оғиз аппаратига эга бўлиб, бузилаётган гўштлар, мева ширалари, сутли маҳсулотлар билан озуқланади. Лекин шу билан бирга одамга ҳам ҳужум қилиши мумкин, улар одамдан чиққан терни, шиллиқ пардалар ажратган маҳсулотларни ҳам ялаши мумкин. Агарда терида қон, лимфа чиқиб турган жароҳатлар бўлса, улар билан ҳам озуқланиши мумкин.

Пашшалар оиласига кирган облигат гематофагларга кўзги пашша Stomoxyscalcitrans ва Clossina авлодига кирувчи це-це пашшаси мисол бўлади.
Морфологик тузилиши.Stomoxystalcitrans кузги пашша, бошқа қон сўрувчи пашшалардан ўзининг махсус санчиб сўрувчи оғиз аппарати билан ажралиб туради. Хартумининг асосини тарновсимон пастки лаб ташкил қилади. Устида юқори лаб жойлашган бўлиб, ҳазм канали оғиз тешиги билан ташқарига очилади. Оғиз тешигининг икки ёнида четлари аррага ўхшаган оғиз ўсимталари бўлади, шулар ёрдамида терини жароҳатлайди. Кузги пашшанинг эркаги ҳам, урғочиси ҳам қон сўриб кун кечиради. Пашшанинг узунлиги 5 - 6 мм бўлиб, кулрангли хитин пўстлоғи билан қопланган бўлади. Қорнининг устки томонида доғи, кўкрагида эса қорамтир йўллари бор, пешанасининг ўртасидан энли тук қизил ёки қора йўл ўтган. Бошининг икки ёнида катта катакчали кўзлари жойлашган. Муйлови қора бўлиб, учбўғимли


Расм Stomoxystalcitrans кузги пашша

Урғочиси кўпи билан 20 кун яшайди. Тухум кўйишдан олдин қон сўради. Одатда тухумларини гўнг ва чириётган органик моддаларга қяуяди. Эмбрионал ривожланиши 1 - 4 кун давом этади. Личинкасининг шакли чувалчангсимон. Личинкалар уч марта туллайди ва ғумбакка айланади. Учинчи марта туллашда личинкаларни қоплаб турган тери танасидан бир оз ажралиб қотади ва «сохта» пилла ҳосил қилади. Шу пилланинг ичида личинка ғумбакка айланади. /умбакдан вояга етган ҳашарот чиқади. Тухумдан то вояга етгунча бўлган ривожланиш даври 20—57 кун давом этиши мумкин. Кузги папина куйдирги, септик, туляремия касалликларини тарқатади. Бу пашшани асосан ташландиқ, молхоналарда, ахоли турар жойларига яқин жойларда кўп учратиш мумкин.

Це-це пашшаси экваториал Африкада кенг тарқалган бўлиб кузги пашша каби, умуртқалиларнинг кони билан озуқланади.
Морфологик тузилиши. Оғиз аппаратинииг тузилиши ҳам кузги пашшаникига ўхшайди. Лекин це-це пашшаси учун тирик тyғиш ўзига хос белги ҳисобланади. Тухумлар биттадан урғочи пашшаларнинг жинсий йўлларига тушиб ривожланади. Личинка ташқарига чиқиши билан тупроққа тушади ва тезгина ғумбакка айланади. Шу пайт урғочисинииг танасида келгуси личинка ривожланади. Це-це пашшаси Африка уйқу касаллиги қўзғатувчисини тарқатади.


Расм Це-це пашшаси