Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Рептилиалар юксак умуртқалиларга киради ва янада фаол ҳаёт тарзи билан характер-ланади, шунга яраша бош миясини ҳамма бўлимларида, прогрессив ўзгаришлар руй бер-ган. Олдинги мияси бош миянинг энг йирик бўлими бўлиб, ундан олдинги қисмга ҳид билиш думбоқчалари чиққан бўлади. Мия томи юпқалигича қолади, маълум қисмларида мия пўстлоқлари пайдо бўлади. Мия пўстлоғи примитив тузилишга эга. Етакчи ролни олдинги мия ўйнайди. Оралиқ мияси эпифиз ва гипофиз билан боғланган бўлиши билан бирга,яна ёруғлик таъсирларини қабул қиладиган дорсал ўсиқча-энса аъзосига эга бўла-
ди.Ўрта мия етакчилик ролини йўқотади, кўриш маркази сифатида аҳамияти пасаяди, шу сабабли ўлчами ҳам камаяди. Бош миясидан 12 жуфт бош мия нервлари чиқади.Қушларни нерв системаси, учишга мослашганлиги ва хилма хил муҳитларда яшаганлик-лари туфайли, рептилиаларга нисбатан янада тараққий этган. Уларнинг бош миясини умумий ҳажми янада ошган, айниқса олдинги мияни. Қушнинг олдинги мияси – бу энг юксак етакчи марказидир. Ҳид бил думбоқдари кучсиз ривожланган. Оралиқ мияси катта бўлма-ган ҳажмда бўлиб, гипофиз ва эпифиз билан боғланган. Миячаси йирик, бурмалари кўп бўлади. Узунчоқ мияси рептилиаларники каби бўлади, Бош миясидан 12 жуфт бош мия нервлари чиқади. Судралиб юрувчилар ва қушларда бош миянинг етакчи ҳамда ривожланган қисми олдинги миядир. Олдинги мия ривожланган ярим шарлардан иборат бўлиб, сиртқи тарафдан тўлиқ бўлмаган (оролча тарздаги) пўстлоқ билан қопланган. Шуни таъкидлаш керакки, олдинги мия, миянинг асоси (базиси) ҳисобига катталашади, уларла пўстлоқ олий нерв фаолиятида айтарли аҳамиятга эга эмас. Мазкур типдаги мия зауропсид миядеб аталади.Зауропсид мия рептилиялар ва қушлар ҳулқатворини мураккаблашишига, уларни атроф-муҳитнилг турли шароитларига мослашишига имкон беради.(Расм.)

Расм Умуртқалилар бош мияси

Сутэмизувчиларда олдинги мия, бош миянинг энг тараққий этган бўлими дир. Турли сут эмизувчиларда унинг мутлақ ва нисбий ҳажми ҳар хил.Сут эмизувчиларда олдинги мия, бош миянинг энг тараққий этган бўлимидир. Турли сут эмизувчиларда унинг мутлақ ва нисбий ҳажми бир биридан кескин фарқ қилади.Олдинги миянинг ўзига хос томони – унинг устки томонини қоплаб олган мия пўстлоғининг кучли ривожланганлигидир.Мия пўстлоғи барча сезги ва ҳаракатланиш органларидан келган таъсирларни анализ ва синтез қилади, одамларда эса олий нерв фаолиятининг физиологик асоси бўлиб ҳисобланади. Бош миянинг етакчи қисми катта ярим шарларни қоплаб турувчи кулранг қават - пўстлоқ ҳисобланади. Бундай типдаги мия маммал типдаги мия дейилади.
Шундай қилиб сутэмизувчиларнинг бош мияси маммал типда тузилган бўлиб, унда бош мия ярим шарлари етакчи ахамиятга эга. Бундан ташкари, ярим шарлар мия томининг пўстлоғи (олий нерв системаси) хисобига ривожланади.Пўстлокдаги эгатчалар ва бурмалар унинг сатхини кенгайтириш вазифасини ўтайди.Юкори сутэмизувчиларда мия фаолиятининг асимметриясини кўрсатиш мумкин: ўнг ярим шар образли тафаккурга, чап ярим шарлар эса абстракт тафаккурга жавоб беради.