Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Тўгарак оғизлиларда нерв найи содда тузилган бўлиб бош мия ва орқа мияга ажралган. Миноганинг бош мияси ҳам бир текисликда жойлашган 5 та қисмдан иборат.
Балиқларда олдинги мияси катта эмас, ярим шарларга бўлинмаган ва битта қоринчага эга. ( Расм) Устки-том қисми нерв элементларни ўзида ушламайди, эпителийдан ташкил топган. Нейронлари қоринчаси тубидаги йўл йўл таначаларда ва олдинги миянинг ҳид билув бўлакларида жойлашган. Аслида олдинги мия ҳид билиш маркази функциясини бажаради. Ўрта мияси олий бошқарув маркази бўлиб ҳисобланади. У миянинг энг катта бўлаги бўлиб, иккита кўрув бўлагидан ташкил топган. Оралиқ мия том(таламус) қисми ва туби(гипоталамус)дан ташкил топган. Гипоталамус билан гипофиз , таламус билан эпифиз боғлиқ бўлади. Балиқларда мияча яхши ривожланган, уларни ҳаракати хилма хиллик билан ажралиб туради. Узунчоқ мияси ҳеч қандай ченарасиз орқа мияга давом этиб кетади ва унда ҳазм, нафас марказлари жойлашган. Бош миясидан 10 жуфт бош мия нервлари чиқади.

Расм Умуртқалиларнинг бош миясининг кўндаланг кесимлари
I-суякли балиқ; II-электр балиғи; III-бақа; IV-рептилиа;V-қуш;VI –сут эмизувчи; 1-олд мия; 2-эпифиз; 3-гипофиз; 4-ўрта мия; 5-мияча; 6-узунчоқ мия; 7-оралиқ мия;
Амфибияларда қуруқликда ҳам яшашга ўтганлиги муносабати билан бош миясида прог-рессив ўзгаришлар руй берган. Сезги органлари билан прогрессив ўзгаришлар ва шу билан боғлиқ бош миясининг янада ривожланишига олиб келган. Олдинги мияси балиқ-ларга нисбатан йирикроқ, унда иккита ярим шарлар ва иккита қоринча пайдо бўлди. Нейронларнинг таналари қоринчаларини ўраган ҳолда ички қисмида, асосан йўл йўл таначаларда жойлашган. Хид билиш думбоқлари яхши ривожланган. Ўрта мияси балиқ-ларга ўхшаб олий бошқарув маркази бўлиб ҳисобланади. Миячаси нисбатан яхши ривож-ланмаган. Оралиқ ва узунчоқ мияси ҳудди балиқларни оралиқ ва узунчоқ мияси каби бўлиб, уларнинг ҳам бош миясидан 10 жуфт бош мия нервлари чиқади. Тўгарак оғизли-лар, баликлар ва амфибияларнинг бош миясида ўрта мия етакчи ахамиятга эга бўлади. Шу сабабли ўрта мия уларда миянинг колган кисмлари га караганда яхши ривожланган. Бош мия ярим шарлари уларда ҳид билиш маркази вазифасини ўтайди. Бундай типдаги бош мия ихтиопсид мия дейилади.