Тиббиёт олий билимгохлари учун укув адабиёт в. М мажидов юкумли

тафовут қилинади.
402
\ 

---

Коқшолнинг енгил хили кам учрайди. Яширин даври 1—2 ой 
давом этади. Касаллик симптомлари 5—6 кун давомида секин-аста 
авж олиб боради Тризм, п&из загсЬтсиз яққол ку-ринади. Аммо 
бошқа мускулларнинг гипертонуси унча кузга ташланмайди, 
шунингдек мускулларнинг тортишиб, қисқариши ҳам сустроқ 
булади. Ҳарорат кутарилмайди ёки субфебрил дара-жагача 
кутарилади. Касаллик 2—3 ҳафта давом этиб бемор сотая бошлайди.
Уртача огирликда утадиган қоқшолда яширин давр 15—20 кун 
давом этади. Касаллик симптомлари 3—4 кун ичида авж олиб 
боради. Бир кеча-кундузда бир неча марта якдол курина-диган 
мускуллар тортишуви қайд қилинади. Ҳарорат юқори бу-либ, пульс 
тезлашади.
ҚОҚШОЛНИНГ огир хилида яширин давр 7—14 кун.булади. Ка-
саллик 1—2 кун ичида анча авжига чиқиб олади, Кучли талваса-лар, 
тез-тез такрорланиб, беморни анча ҳолдан тойдиради. Бемор терлаб 
томири тез-тез уради (тахикардия), анча иситмалай-ди. Мускуллар 
доим қисқарган ҳолатда булади (гипертонус).
ҚОҚШОЛНИНГ жуда орир хилида яширин давр 7 кундан кам 
булади. Касаллик тусатдан бошланиб, ҳарорат анча кутарилади, 
томир жуда тез уради. Кучли клоник талвасалар тез-тез (бир минут 
давомида бир неча марта) қайтарилиб туради. Бемор ранги кукариб, 
ҳаво етишмаслик аломатлари куринадн (асфиксия).
Касалликнинг жуда огир хилларидан бири Бруннер қоқшоли ёки 
«бульбар» қоқшолдир. Бунда орқа миянинг юқори қисми ва узунчоқ 
мия зарарланади. Маълумки, миянинг бу қисмида нафас маркази ва 
адашган нерв (п. уадиз) ядроси жойлашган. ҚОҚШОЛНИНГ бу 
хилида бемор фақат асфиксиядангина эмас, балки юрак ва нафас 
тухтаб қолиши оқибатида ҳам улиб крлиши мумкин.
Жиноий аборт ва уй шароитида тугиш оқибатида ҳам аёллар-да 
учрайдиган қоқшол жуда огир утади ва купинча беморнинг ҳалок 
булиши билан тугалланади. Бундай қоқшол бачадонда анаэроб 
шароит мавжуд булиб қоқшол таёқчалари унда жуда тез купайиши 
ва бинобарин, бир талай экзотоксин чиқаришига борлиқ. Бундан 
таищари, унга аксари стафилококк инфекцияси қушиладн ва сепсис 
бошланади. 
Стафилококк 
билан 
қоқшол 
та-ёқчалари 
синергистлардир. Янги тугилган чақалоқларда учрайдиган крқшол 
ҳам жуда орир утади. К
оқшолнинг
бу хили уй шароитида тугилган 
чақалоқнинг киндик ярасига қоқшол таёқ-часи споралари тушиши 
натижасида бошланади.
Касаллик белгилари бола турилгандан кейин 4—6 кун утгач 
маълум бера бошлайди. Бола безовталаниб, онасини эммай қуя-ди, 
агар эма бошласа ҳам тезда йирлаб эмишдан тухтайди. Тез орада 
тризм аломадлари курилади. Пешонасида ажин пайдо булади.
Киндиги юмилган ва лаблари чуччайган булади. Кейин
403

---

талваса синдроми бошланади. Боланинг ранги ўчиб, кўкимтир тусга 
киради, нафаси тезлашиб, тахикардия аниқланади. Ҳаро-рати 
кутарилади. Бола асфиксия ёки юракнинг тухтаб қолиши туфайли 
улади (улиш холлари 90 фоизни ташкил қилади).
Баъзи чақалоқларда тризм ва пзиз загсЬшсиз белгилари 
бутшаслиги мумкин. Баъзан бемор боланинг огзи катта очилган 
булиб, пастки лаблари, киприклари, энгаги, тили уқтин-Укдин 
«учиб» туради.
1ўоқшол микробининг кириш жойига қараб унинг қуйидаги хиллари 
ажратилади: 1) травматик қоқшол (жароҳат, операқия, куйиш, туриш 
ва абортдан сунг ривожланади); 2) туқималарнинг яллирланиши ва 
парчаланишидан сўнгги қоқшол; 3) криптоген қоқшол, бунда 
инфекциянинг кирган жойини аниқлаб булмайди. Маҳаллий қоқшол. 
Бунда фақат жароҳатга яқин булган мус-кулларгина зарарланади. 
Масалан одамнинг боши ёки юзи жа-рохатланганда маўаллий 
қоқшол бошланиши мумкин. Беморда тризм, пзиз Загйотсиз ва энса 
мускулларининг тортишиб қоли-ши яедол куринади. Бундан 
ташқари бош мия нервлари зарар-ланганига хос белгилар ҳам кузга 
ташланади. Баъзан қоқшолда худди қутуриш касаллигидагига 
ухшаш ютиш мускуллари тортишиб қисқариб қолади.
Бош ва юз жароҳатланган ҳолларда баъзан юз фалажи қоқ-шоли 
ривожланади. Буни Розе (1870) қоқшоли деб ҳам юритила-ди. 
Беморда тризм ва мимика хамда энса мускулларининг тортишиб 
қисқаришидан ташқари бош мия нервлари, кузни ҳаракатга 
келтирувчи ва узоқлаштирувчи нервлар ярим фалажи бошланади. 
Одатда жуфт нервлар ярим фалажи икки томонлама булади. Коўшол 
касаллиги 2—4 х;афта давом этади. Айниқса қоқшол-нинг уткир 
даври (10—14 кун) хавфлидир. 15 кундан кейин бемор аста-секин 
согая бошлайди.
Қоқшол асоратлари. Қоқшолнинг бошлангич даврида ателак-тоз, 
аспирақион ва гипостатик пневмония бошланиши мумкин. Кучли 
талваса натижасида баъзан пай ва мускуллар узилиши, суяклар 
синиши каби ҳодисалар юз беради. Қоқшол окибатида узоқ давом 
этадиган тахикардия, гипертония ҳодисалари умурт-қаларнинг 
қийшайиб қолиши, мускуллар ва бугимларнинг тортишиб туриши, 
III, IV ва VII жуфт бош мия нервларининг фалаж булиб ҚОЛИШИ 
каби асоратлар учрайди.
ҚОҚШОЛ касаллиги ка<мдан-кам лолларда қайталанади ҳам 
(реқидив).
Кўоқшолдан согайган киши урта ҳисоб билан 1—2 ойдан ке-
йингина уз касби бўйича ишга тушиши мумкин.
ўиўилдоқдаги овоз мускуллари, диафрагма ва бошқа нафас 
мускулларининг тортишиб қнсқариши натижасида асфиксия бош-
ланиши, ҳарорат жуда юқори куғарилиб, тахикардия, пайдо бу-лиши 
вэ баъзан тахикардиянинг брадикардия билан алмашини-ши ёмон 
аломатлардан хисобланади.